ایمنی درمانی چیست ؟ روش های درمان، مزایا و عوارض ایمونوتراپی

ایمنی درمانی یا ایمونوتراپی ، یکی از جدیدترین روش‌های درمانی است که برای مقابله با سلول‌های سرطانی و درمان انواع سرطان‌ها، بیماری‌های التهابی، هپاتیت و … مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع روش درمانی تفاوت زیادی با دیگر روش‌های درمانی سرطان نظیر  پرتودرمانی و شیمی درمانی دارد و عوارض کمتری نیز ایجاد خواهد کرد. در این بخش همراه ما باشید تا درمورد نحوه انجام ایمونوتراپی، فواید آن و تمامی نکات مرتبط با ایمونوتراپی صحبت کنیم.

ایمونوتراپی چیست؟

 ایمنی درمانی یا ایمونوتراپی نوعی درمان سرطان است که به سیستم ایمنی بدن در مبارزه با سرطان کمک می‌کند. انواع مختلفی از ایمونوتراپی وجود دارد که می‌توان در روند درمان  انواع مختلف سرطان از آنهاستفاده کرد.  ایمنی درمانی با روش های داخل وریدی، خوراکی، موضعی یا داخل مثانه انجام می شود . این روش درمانی می‌تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند اما عوارض آن کمتر از شیمی درمانی و پرتودرمانی است.

انواع ایمونوتراپی

انواع مختلفی از ایمنی درمانی جهت مقابله با سرطان وجود دارد که هر کدام در شرایط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.

انواه ایمونوتراپی عبارت‌اند از:

• استفاده از مهار کننده های چک پوینت
• توانمندسازی سلولهای T شکل
• استفاده از آنتی بادی های مونوکلونال
• استفاده از واکسن درمانی
• استفاده از تعدیل کننده‌های سیستم ایمنی بدن

استفاده از مهار کننده های چک پوینت

در سیستم ایمنی بدن، بخشی به نام چک پوینت وجود دارد که به منظور جلوگیری از واکنش‌های شدید در برابر بیماری‌ها و سلول‌های مهاجم فعالیت می‌کند. مهار کننده‌های چک پوینت باعث غیر فعال شدن این بخش شده تا گلبول‌های سفید بتوانند با حداکثر توان به دفاع از بدن بپردازند.

توانمندسازی سلولهای T شکل

سلولهای T شکل بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند که به مقابله با سلول‌های سرطانی می‌پردازند. در آزمایشگاه، فعال‌ترین نوع این سلول‌های از طریق نمونه‌برداری از تومور سرطانی، استخراج شده و تغییراتی در آن ایجاد می‌گردد. در نتیجه سلول می‌تواند با سرعت بالاتری تکثیر شده و با قدرت بیشتری به مبارزه ادامه دهد.

استفاده از آنتی بادی های مونوکلونال

 آنتی‌بادی‌ها مونوکلونال نوع دیگری از روش ایمنی درمانی هستند که به صورت آزمایشگاهی تولید شده و برای علامت گذاری بر روی سلول‌های سرطانی با اهداف خاص استفاده می‌شوند. این نوع پروتئین‌ها در شناسایی بهتر سلول‌های سرطانی توسط گلبول‌های سفید بسیار تاثیر گذارند و سرعت درمان را بالاتری می‌برند.

استفاده از واکسن درمانی در ایمونوتراپی

این نوع واکسن‌ها به منظور تقویت سیستم ایمنی جهت واکنش‌دهی بهتر به سلول‌های سرطانی وارد استفاده قرار گرفته و تفاوت زیادی با واکسن‌ها پیشگیری کننده دارند.

استفاده از تعدیل کننده‌های سیستم ایمنی بدن

تعدیل‌کننده‌ها نوع دیگری از ایمونوتراپی‌ها هستند که با استفاده از متعادل سازی سیستم ایمنی بدن، باعث افزایش پاسخ‌دهی در برابر سلولهای سرطانی می‌شوند.

روش های استفاده از ایمنی درمانی  

برای استفاده از تکنیک‌های ایمونوتراپی در بدن، روش‌های مختلفی وجود دارد تا بتوان داروها را به بدن منتقل کرد. از جمله این روش‌ها عبارتند از:

• تزریق مستقیم داروهای ایمونوتراپی داخل رگهای ورید یا Intravenous
• انتقال داروهای ایمونوتراپی به صورت قرص یا کپسول و از طریق دهان یا Oral
• استفاده از داروهای ایمونوتراپی به صورت موضعی و از طریق مالش بر روی پوست یا Topical
• انتقال داروهای ایمونوتراپی به طور مستقیم و از طریق مثانه یا Intravesical

ایمنی درمانی برای برخی بیماری های خاص

همانطور که گفته شد، ایمونوتراپی میتواند بسیاری از بیماری های سرطانی، هپاتیت، التهابات پوستی و بسیاری از بیماری‌هایی که به صورت جهش‌های ژنتیکی ایجاد شده یا دارای سطح بالایی از پروتئین PD-L1 هستند را درمان کند. اما همیشه استثنایی هم وجود دارد و در برخی بیماری‌ها اثرگذاری کمتری از خود نشان داده است. از دیگر بیماری‌های درمان شده با استفاده از ایمونوتراپی می‌توان موارد زیر را نام برد:

• هپاتیت مزمن B و C
• سرطان کلیه
• پسوریازیس
• بیماری‌های التهابی روده نظیر کرون و کولیت اولسراتیو
• بیماری MS
• سارکوم کاپوسی
• ملانوما
• آرتریت روماتوئید
• انواع خاصی از لنفوم و لوسمی

مدت زمان استفاده از دوره ایمونوتراپی

مدت زمان استفاده از روش‌های درمانی ایمونوتراپی به عوامل زیادی همچون نوع بیماری و میزان پیشرفت آن، واکنش بدن به بیماری و دارو و همچنین تکنیک‌های ایمونوتراپی استفاده شده در دوره درمان است. این دوره‌ها می‌توانند به صورت روزانه، هفتگی و ماهانه صورت گرفته و البته مدت زمانی نیز برای استراحت و ریکاوری در نظر گرفته می‌شود.

مدت زمان اثر گذاری ایمونوتراپی

همانطور که می‌دانید، سلول‌های سرطانی بسیار هوشمند عمل کرده و می‌توانند بعد از مدتی با روش درمانی مقاومت کرده و با آن تطبیق پیدا کنند. تفاوتی ندارد که از چه روش درمانی استفاده می‌کنید. زمانی که تومور بتواند با درمان سازگار شود، مدت درمان و اثر گذاری نیز طولانی‌تر شده و زمان بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. به طور مثال، در روش شیمی درمانی، سلولهای سرطانی بعد از چند هفته یا چند ماه با درمان سازگار شده و درمان تاثیر کمتری بر آنها ایجاد می‌کند. اما ایمونوتراپی مدت زمان بیشتری اثرگذار خواهد بود و درمان به مدت یک سال جواب‌دهنده است. البته برخلاف روش‌های دیگر، ایمنی درمانی در ابتدای درمان باعث متورم شدن توده سرطانی می‌شود. اما بعد از مدتی حجم توده کاهش پیدا کرده و سلول‌های تومور از بین می‌روند.

عوارض ایمنی درمانی یا ایمونوتراپی

استفاده از روش‌های درمانی ایمونوتراپی همانند دیگر روش‌های درمانی، عوارض و پیامدهایی نیز به همراه دارد. البته نوع و شدت واکنش‌ها و عوارض احتمالی بسته به شدت بیماری و مقاومت بدن بیمار داشته و در همه بیماران استفاده کننده از این درمان یکسان نیست. همانطور که گفته شد، داروهای ایمونوتراپی، با هدف مهار کردن چک پوینت ها جهت بالاتر بردن شدت حملات گلبول‌های سفید ساخته شده‌اند.

از جمله رایج‌ترین عوارض دوره‌های درمانی ایمونوتراپی می‌توان به التهابات روده بزرگ، اسهال و استفراغ، تنگی نفس و سرفه‌های شدید، کم‌کاری یا پرکاری غده تیروئید، افزایش آنزیم‌های کبدی، خارش و التهاب پوست و … اشاره کرد.

عوارض کلی ایمونوتراپی عبارت‌اند از:

•  واکنش‌های پوستی مانند درد، تورم، قرمزی، خارش یا بثورات ممکن است در محل تزریق رخ دهد.
• علائم و نشانه‌های آنفولانزا مانند تب، سردرد، سرگیجه، فشار خون پایین یا بالا، ضعف، درد عضلانی یا مفاصل، تهوع یا استفراغ، مشکل در تنفس، لرز و خستگی
•  ادم و افزایش وزن به دلیل احتباس مایعات، خطر عفونت، اسهال، تپش قلب و التهاب در اندام‌ها.

در موارد بسیار نادر، برخی از انواع ایمونوتراپی می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک و التهابی شدید و حتی کشنده شود.

به طور میانگین، حدود ۲۰ درصد از بیماران درمان شده با روش‌های ایمنی درمانی، با عوارض شدیدی مواجه شوند. همچنین بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از بیماران دچار عوارض جانبی متوسط خواهند شد.
این عوارض حدود ۲ تا ۳ ماه بعد از شروع دوره درمانی نمایان می‌شود. اگر با نظارت‌ها و بررسی‌های مداوم و دقیق بتوان به طور زودهنگام عوارض را تشخیص داد، به راحتی می‌توان اثرات آنها را کاهش داده و از بروز مشکلات جدی پیشگیری کرد. 

نحوه کنترل عوارض جانبی ایمنی درمانی

زمانی که عوارض ناشی از ایمونوتراپی در بیمار شدید باشد، برای جلوگیری از وخامت، دوره ایمونوتراپی متوقف شده و دوره تزریق داروهای کورتیکواستروئید مانند پردنیزولون آغاز می‌شود. این داروها شدت عوارض جانبی را در طول چند هفته کاهش داده و از بین می‌برد. در زمان استفاده از دوره، هرگونه علائم جانبی جدید نظیر اسهال، التهاب روده و سرفه و … باید به پزشک متخصص بیماری‌های ‌سرطانی گزارش داده شود تا میزان داروها را کاهش داده یا نوع داروها را تغییر دهد.
به طور مثال، مصرف داروی لوپرامید می‌تواند باعث اسهال شدید در بیمار شده و مصرف داروهای ضدسرفه می‌توان شدت التهابات ریه را افزایش دهد. همچنین برخی داروها نیز باعث التهاب دیواره‌های روده شده که در صورت عدم درمان می‌تواند باعث پارگی دیواره‌ها و در نهایت مرگ گردد.

مشکلات مصرف آنتی بیوتیک ها در دوره ایمنی درمانی

همانطور که می‌دانید، داروهای ایمونوتراپی برای بالا بردن سطح مبارزه گلبول‌های سفید برای مقابله با سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث کشته شدن بسیاری از باکتری‌های بی‌ضرر روده می‌شود. در نتیجه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در دوره درمانی ایمونوتراپی باعث کاهش احتمال اثرگذاری داروهای ضد سرطان می‌شود و دوره درمان را طولانی‌تر می‌کند. بخصوص بیمارانی که از داروهای مهار کننده چک پوینت استفاده کرده‌اند، بیشترین نتایج منفی را دریافت می‌کنند. بنابراین در طول دوره ایمنی درمانی باید از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها جهت از بین بردن عفونت‌های خفیف و عوامل ایجادکننده تب و سرفه، خودداری نمود.

تفاوت ایمونوتراپی با شیمی درمانی و پرتودرمانی

در گذشته تنها روش های شیمی درمانی و پرتو درمانی برای مقابله با سرطان به کار برده می‌شد. متاسفانه در این روش‌ها، هدف اصلی، جلوگیری از تقسیم سریع سلولی است که باعث نابودی سلول‌های سالم و غیرمخرب بدن نیز می‌شود. اما در سالهای اخیر، ایمونوتراپی نیز مورد استفاده قرار گرفت. این روش درمانی با هدف قرار دادن ژن‌های خاص پروتئینی که باعث تولید سلول‌های سرطانی می‌شوند، با این بیماری مبارزه می‌کند. به همین دلیل می‌توان از این روش در درمان انواع سرطان‌ها نظیر سرطان‌های خون، سرطان ریه،  پوست و مثانه استفاده کرد.
به طور کلی ایمنی درمانی باعث مهار شدن موقت گلبولهای سفید و ایجاد توانایی تشخیص سلول‌های تغییر یافته و پروتئین‌های سازنده سلولهای سرطانی می‌شود. در نتیجه گلبول‌ها می‌توانند این سلول‌های مخرب را شناسایی و به آنها حمله کنند.

مزایای استفاده از روش درمانی ایمونوتراپی

ایمونوتراپی به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا بتواند سلول‌های سرطانی را شناسایی و با آنها مقابله نمایند. انجام این کار نیز بسیار راحت‌تر و موثرتر است زیرا داروهای مورد استفاده در این روش از بافت‌های سیستم لنفاوی و گلبول‌های سفید ساخته شده است. در واقع ایمنی درمانی، نوعی روش درمان بیولوژیکی است و با استفاده از ارگانیسم زنده به مبارزه با سلول‌های سرطانی می‌پردازد.
همانطور که می‌دانید، سلولهای سرطانی نوعی سلول‌های جهش یافته و پیشرفته هستند که توانایی بالایی در اختفا، مبارزه و ایجاد اختلال در سیستم ایمنی بدن دارند. البته سلول‌های ایمنی بدن نیز بسیار قدرتمند بوده و می‌توانند انواع بیماری‌ها، عفونت‌ها و سلول‌های مهاجم را از بین ببرند و حتی توانایی مقابله با سلول‌های سرطانی را نیز دارند. اما در بیشتر مواقع نمی‌توانند سلول‌های سرطانی را به عنوان سلول‌های مخرب و مهاجم تلقی کرده و واکنشی نسبت به آنها انجام دهند. زیرا سلول‌های سرطانی از بافت و سلولهای بدن ساخته شده‌اند و تطابق زیادی با دیگر سلول‌های بدن دارند. اما با استفاده از ایمنی درمانی‌، گلبول‌های سفید می‌توانند به راحتی سلولهای سرطانی را تشخیص داده و به مبارزه با آنها بپردازند.

عوارض کمتر و بازدهی بیشتر؛

از دیگر مزایای ایمونوتراپی، میزان عوارض کمتر و بازدهی بیشتر نسبت به سایر روش‌های درمانی است. زیرا درمان با استفاده از این روش، آسیبی به بافت‌های بدن وارد نکرده و تنها سیستم ایمنی بدن را درگیر می‌کند.
یکی از بزرگترین مزایای ایمونوتراپی، احتمال بازگشت تومور سرطانی و ابتدای دوباره بیمار به سرطان است. زیرا در این روش، سیستم ایمنی بدن تکنیک‌های جدیدی برای مقابله با سلول‌های سرطانی آموخته است و می‌توان به راحتی با آنها مبارزه کرده و از تشکیل دوباره تومور جلوگیری نماید.

مزایای ایمنوتراپی در مقایسه با شیمی درمانی؛

همانطور که گفته شد، ایمونوتراپی می‌تواند بسیاری از بیماری‌های سرطانی و التهابی و بیماری‌هایی که با استفاده از پرتو درمانی و شیمی درمانی آنها نمی‌توان آنها را برطرف کرد، درمان نمود. از جمله این بیماری‌ها، سرطان پوست است که با استفاده از پرتو درمانی شیمی درمانی نمی‌توان به نتایج مطلوب دست پیدا کرد. در برخی اوقات نیز پزشک برای بهبود سریع‌تر و درمان قطعی‌تر از ترکیب روش‌های ایمنی درمانی و شیمی درمانی استفاده می‌کند. این تکنیک می‌تواند سرطان را به طور کامل ریشه کن نماید.

معایب استفاده از روش ایمونوتراپی

توجه داشته باشید که در استفاده از درمان ایمونوتراپی، با توجه به بهبود قطعی و عدم برگشت تومور، نمی‌توان انتظار بروز عوارض جبران‌ناپذیر و مخرب را داشت. اما همیشه در روش‌های درمانی، معایبی نیز وجود دارد، زیرا هر بیماری در هر بدنی شکل و شرایط خاصی را برای درمان نیاز خواهد داشت. بنابراین نمی‌توان از یک نوع درمان برای همه بیماری‌ها انتظار بازده صددرصدی داشت. از جمله بارزترین معایب ایمونوتراپی می‌توان به ایجاد حساسیت و آلرژی در بیمار اشاره کرد. همچنین حساسیت‌های پوستی و خارش، تورم، درد و قرمزی در محل تزریق دارو نیز اجتناب ناپذیر است.

در برخی افراد نیز ممکن است علائمی از جمله تب و لرز، خستگی و تعریق زیاد دیده شود. این علائم ناشی از بالا رفتن قدرت سیستم دفاعی بدن است که باعث واکنش‌های اینچنینی در بدن می‌گردد. در برخی موارد مشکلاتی مانند تورم شکمی و افزایش وزن ناشی از تجمع مایعات در زیر پوست دیده شده است. همچنین در بعضی بیماران سردرد، سرگیجه و تپش قلب نیز مشاهده شده اما این نشانه ها دائمی نبوده و پس از دوره اول درمان و در دوره استراحت برطرف شده‌اند.
در برخی شرایط خاص این احتمال وجود دارد که  داروهای ایمنی درمانی به بافت‌های کبد، کلیه، روده و اندام‌های حیاتی بدن حمله کرده و به آنها آسیب بزنند. در چنین شرایطی پزشک درمان را متوقف کرده و از روش‌های متفاوت جهت برطرف کردن آسیب‌های احتمالی استفاده می‌کند.

از دیگر معایب استفاده از درمان ایمونوتراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جوش و دانه زدن پوست
• لکه‌های پوستی
• علائمی شبیه به آنفولانزا
• ضعف
• سرگیجه
• دردهای عضلانی یا مفصلی
• مشکل تنفس
• فشار خون کم یا زیاد
• تورم و افزایش وزن
• تپش قلب
• اسهال
• ایجاد عفونت
• التهاب اندام
• گرفتگی سینوس

چکیده مطلب 

روش ایمونوتراپی یا ایمنی  درمانی یکی از روش‌های درمان و مقابله با سلول‌های سرطانی است که می‌تواند آن ها را کنترل کند و ازبین ببرد. ایمونوتراپی انواع مختلفی دارد و به روش‌های متفاوتی استفاده می‌شود. همچنین این روش درمانی می‌تواند مزایا و معایبی برای بیماران داشته باشد.