بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد چه نوع سرطانی است؟

بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) یک بیماری بدخیم است که با پیش‌سازهای نابالغ لنفوسیت‌ها شروع می‌شود. ALL شایع‌ترین نوع لوسمی دوران کودکی است و در بزرگسالان نادر است. در دهه‌های اخیر کار تحقیقاتی فشرده در زمینه ALL انجام شده است و در نتیجه تعداد درمان‌ها به طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته است. بنابراین تشخیص ALL نباید منجر به ناامیدی شود. بیماری که قبلا غیر قابل‌درمان بود در بسیاری از موارد قابل‌درمان شده است!

بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) یک بیماری بدخیم سیستم خون‌ساز (سرطان خون) است که در آن مرحله اولیه لنفوسیت‌ها تحلیل رفته و به طور غیرقابل کنترلی تکثیر می‌شوند. لنفوسیت‌ها گلبول‌های سفید خون هستند و بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند. تولید مثل و تجدید آنها در افراد سالم به شدت تنظیم می‌شود.

در ALL، این فرآیند خارج از کنترل است:

به دلیل تغییر در ماده ژنتیکی یک پیش ساز نابالغ لنفوسیت‌ها، سلول آسیب‌دیده شروع به تقسیم و تکثیر بدون کنترل می‌کند، اما بدون اینکه به لنفوسیت‌های طبیعی و عملکردی تبدیل شود. سلول‌های حاصل را لنفوئید بلاست یا لنفوبلاست می‌نامند. آنها به‌سرعت در مغز استخوان پخش می‌شوند و از تشکیل سلول‌های خونی سالم در آنجا جلوگیری می‌کنند. بلاست‌ها در نهایت از طریق خون و سیستم لنفاوی در سراسر بدن پخش می‌شوند و می‌توانند اندام‌های دیگر را آلوده و آسیب ببینند.

علل و فراوانی بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد

لوسمی لنفوبلاستیک حاد یک بیماری ارثی نیست و مانند سایر انواع سرطان نه مسری است و نه قابل انتقال به افراد دیگر است. ALL ناشی از تغییرات ژنتیکی بدخیم در مغز استخوان است که در طول زندگی به دست می‌آید. عوامل خطر برای این امر تشعشعات یونیزان و برخی مواد شیمیایی هستند. برخی از داروهایی که خودشان برای درمان سرطان استفاده می‌شوند، در موارد نادری می‌توانند سال‌ها بعد باعث به‌اصطلاح ALL ثانویه شوند. بااین‌حال، در اکثریت قریب به اتفاق موارد، کاملاً نامشخص است که چه چیزی باعث این بیماری شده است.

ALL یک سرطان نادر است. هرسال حدود ۱.۱ مورد در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر به‌تازگی تشخیص داده می‌شود. ALL می‌تواند همه گروه‌های سنی را تحت‌تأثیر قرار دهد اما در کودکان زیر ۵ سال شایع‌تر است (۵.۳ مورد در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر در سال). از سن ۶ سالگی، احتمال ابتلا به ALL کاهش می‌یابد. در بزرگسالی، بروز این بیماری از سن ۵۰ سالگی به طور پیوسته افزایش می‌یابد. حدود ۲.۳ نفر از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت بالای ۸۰ سال هرساله تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و مردان تا حدودی بیشتر از زنان مبتلا می‌شوند.

علائم بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد

علائم ALL معمولاً در عرض چند هفته ایجاد می‌شود. آنها ازیک‌طرف به دلیل تعداد ناکافی سلول‌های خونی طبیعی و از طرف دیگر در اثر آلودگی اندام‌ها به بلاست‌های لنفاوی ایجاد می‌شوند:

• کم‌خونی منجر به رنگ‌پریدگی، خستگی، کاهش عملکرد، تنگی نفس، ضعف عمومی و بیحالی می‌شود.
• کاهش پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی) باعث خونریزی می‌شود (خونریزی پوستی کوچک نقطه‌ای)، کبودی، خونریزی بینی، خونریزی طولانی‌مدت مانند پس از مراجعه به دندانپزشک یا پس از جراحات، خونریزی طولانی‌مدت قاعدگی در زنان
• کاهش گلبول‌های سفید خون (لکوپنی) استعداد ابتلا به عفونت‌ها را افزایش می‌دهد.
• افزایش لکوسیت‌ها (لکوسیتوز) به دلیل تولید بیش از حد بلاست‌های لنفاوی
• درد مفاصل و استخوان ناشی از گسترش انفجار در استخوان‌ها در حدود یک‌سوم بیماران (به‌ویژه کودکان)

درگیری اندام :

تورم اندام‌های سیستم لنفاوی (تورم غدد لنفاوی، بزرگ‌شدن طحال با احساس فشار در سمت چپ بالای شکم، بزرگ‌شدن کبد همراه با احساس فشار در سمت راست بالای شکم، بزرگ‌شدن غده تیموس یا غدد لنفاوی در قفسه سینه با تنگی نفس، تورم وریدهای ناحیه گردن)

اگرچه نادر است: درگیری مغز، نخاع یا مننژها با تغییرات عصبی مانند سردرد، اختلالات حسی یا فلج عصبی. فلج عصبی می‌تواند خود را به‌صورت دوبینی، افتادگی پلک‌ها یا گوشه‌های دهان نشان دهد.

درگیری سایر اندام‌ها (پوست، غشای مخاطی، بیضه‌ها یا پستان) در مواردی که برای اولین‌بار ALL اتفاق می‌افتد، نسبتاً نادر است و در عود بیماری شایع‌تر است.

ایجاد تومور در مدیاستن (فضای بین استخوان سینه و ستون فقرات قفسه سینه) (فقط در T-ALL)

بسیاری از بیماران نیز اشتهای خود را از دست می‌دهند و وزن زیادی از دست می‌دهند. نیمی از بیماران از تب رنج می‌برند که می‌تواند در نتیجه سرطان خون یا در ارتباط با عفونت‌های همزمان مشاهده شود. برخی از بیماران علائم کمی دارند و لوسمی به طور اتفاقی در طی یک آزمایش خون معمولی کشف می‌شود.

تشخیص بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد

در صورت مشکوک بودن به بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد، آزمایشات گسترده خون و مغز استخوان برای تأیید تشخیص و سپس تعیین نوع لوسمی ضروری است. با کمک روش‌های به‌اصطلاح تصویربرداری، میزان بیماری نیز مشخص می‌شود.

اگر پزشک متخصص داخلی بر اساس تاریخچه بیماری و معاینات فیزیکی شواهدی از لوسمی حاد پیدا کند، ابتدا خون را معاینه می‌کند. اگر مشکوک به لوسمی تأیید شود، به‌عنوان‌مثال، سلول‌های نابالغ در خون یافت می‌شوند یا کم‌خونی یا ترومبوسیتوپنی وجود دارد، باید با بررسی مغز استخوان نیز تشخیص را تأیید کرد. امن باشد. چنین معاینه‌ای در یک بیمارستان تخصصی توسط متخصص بیماری‌های خون و سرطان (هماتولوژیست / انکولوژیست) انجام می‌شود. او از یک سرنگ برای برداشتن مغز استخوان از استخوان لگن یا استخوان سینه تحت بی‌حسی موضعی (پنکسیون مغز استخوان) استفاده می‌کند. این روش کوتاه و سرپایی می‌تواند تا حدودی برای بیمار ناراحت‌کننده باشد زیرا چند دقیقه طول می‌کشد تا مغز استخوان وارد سرنگ شود.

آزمایشات

آزمایشات بعدی مغز استخوان شامل ویژگی‌های فیزیکی، ژنتیکی و ایمنی سلول‌های آسیب‌دیده است. با کمک آنالیز می‌توان علاوه بر نوع لوسمی، زیرگروه دقیق بیماری را نیز تعیین کرد. ازآنجایی‌که زیر شکل‌های لوسمی لنفوسیتی حاد به طور قابل‌توجهی در سیر بیماری، پیش‌آگهی و پاسخ به درمان‌های مختلف متفاوت است، بررسی کامل مغز استخوان به‌منظور ایجاد یک برنامه درمانی مناسب بسیار مهم است.

اگر بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد تشخیص داده شود، ممکن است بررسی‌های بیشتری به‌صورت موردی موردنیاز باشد تا احتمال تأثیر بلاست‌های لنفاوی بر سایر اندام‌های بدن رد شود. اینها شامل عکس‌برداری با اشعه ایکس قفسه سینه، توموگرافی کامپیوتری و اسکن اولتراسوند از قلب و سایر اندام‌های داخلی است. علاوه بر این، نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی (پونکسیون کمری) گرفته می‌شود تا مشخص شود که آیا سرطان خون در مغز وجود دارد یا خیر.

در دوره بعدی پس از شروع درمان، سوراخ کردن مغز استخوان و سایر معاینات ضروری است. به‌عنوان‌مثال، با کمک تشخیص MRD ، می‌توان بررسی کرد که آیا بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد کاملاً خود را معکوس کرده است یا خیر (بهبودی) و عود قریب‌الوقوع را می‌توان به‌موقع تشخیص داد.

همه زیرگروه‌ها و عوامل خطر در بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد

ALL یک بیماری یکنواخت نیست. ازآنجایی‌که تغییرات بدخیم در لنفوسیت‌ها می‌تواند در مراحل مختلف رشد سلولی رخ دهد، انواع مختلفی از ALL وجود دارد

1. تشکیل زیرگروه‌های ALL از سلول‌های لنفاوی مراحل مختلف بلوغ. با شروع از مراحل رشد بلوغ طبیعی سلول‌های B و T (زمینه آبی)، اشکال مختلف ALL می‌توانند ایجاد شوند (زمینه زرد). انفجارها دارای ویژگی‌های سلول سالمی هستند که از آن مشتق شده‌اند.
2. بلاست‌های لنفاوی دارای ویژگی‌های سلولی هستند که از آن مشتق شده‌اند و مرحله رشد آنها ممکن است نابالغ‌تر یا بالغ‌تر باشد. زیرگروه ALL و تغییرات ژنتیکی زمینه‌ای را می‌توان با استفاده از تست‌های آزمایشگاهی مقایسه‌ای مانند میکروسکوپ، سیتوشیمی، ایمونوفنوتایپ، ژنتیک مولکولی، سیتوژنتیک یا هیبریداسیون درجا تعیین کرد. با کمک ایمونوفنوتایپینگ، دو گروه اصلی از ALL قابل تشخیص هستند: ALL سلول T و ALL سلول B. جدول زیر فرکانس هر زیرگروه نشان می‌دهد.
3. در برخی از بیماران مبتلا به B-ALL مشترک یا پره، یک تغییر ژنتیکی به نام کروموزوم فیلادلفیا (Ph+ ALL؛ یعنی فیلادلفیا مثبت ALL) یا جابه‌جایی t(9;22) نیز وجود دارد. Ph+ ALL عمدتاً در بیماران مسن‌تر رخ می‌دهد و به شیمی‌درمانی معمولی پاسخ ضعیفی می‌دهد. بااین‌حال، در سال‌های اخیر داروهای جدیدی ساخته شده است که به طور قابل‌توجهی نتایج درمان و پیش‌آگهی بیماران مبتلا را بهبود بخشیده است.
4. شکل خاص دیگری از ALL، به‌اصطلاح لنفوم بورکیت است که شبیه B-ALL بالغ است. بااین‌حال، بر خلاف B-ALL بالغ، بلاست‌های لنفاوی کمتری در مغز استخوان بیماران مبتلا به لنفوم بورکیت یافت می‌شود. سلول‌های بیمار در درجه اول غدد لنفاوی را مستعمره می‌کنند. لنفوم بورکیت نیاز به درمان متفاوتی نسبت به سایر زیرگروه‌های ALL دارد، اما معمولاً به درمان مناسب پاسخ می‌دهد.

عوامل خطر

در طول مطالعات مختلف، مشخص شده است که شانس بهبودی از لوسمی لنفاوی حاد به عوامل خطر مختلف بستگی دارد. این عوامل امکان پیش‌بینی چگونگی پاسخ بیمار به درمان مرسوم و میزان احتمال عود بیماری را فراهم می‌کنند. عود به این معنی است که سلول‌های لوسمی پس از سرکوب اولیه بیماری دوباره تکثیر می‌شوند؛ بنابراین، تصمیم‌گیری در مورد اینکه کدام درمان برای بیمار مناسب است، بر اساس عوامل خطر زیر گرفته می‌شود، از جمله:

• زیرگروه ALL
• سن بیمار
• تعداد گلبول‌های سفید (لکوسیت‌ها) در هنگام تشخیص
• سلامت عمومی بیمار
• پاسخ بیمار به درمان

پس از بررسی این عوامل خطر، بیماران به یک گروه در معرض خطر اختصاص می‌یابند تا درمانی را دریافت کنند که بهترین شانس بهبودی را برای مورد فردی آنها ارائه می‌دهد. بیماران در یک گروه خطر نامطلوب درمان فشرده (قوی‌تر) بیشتری برای کاهش خطر عود دریافت می‌کنند. در این مورد، ریسک به‌سادگی به معنای افزایش احتمال است. هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان پیش‌بینی کند که آیا یک بیمار با وجود عوامل خطر، هرگز دچار عود خواهد شد یا خیر.

پیش‌آگهی ALL طیف گسترده‌ای از تغییرات را در گروه‌های خطر فردی نشان می‌دهد. ارقام برای بقای بدون لوسمی از کمتر از ۱۰٪ تا بیش از ۵۰٪ متغیر است. روی‌هم‌رفته، ALL اکنون در ۳۵ تا ۵۰ درصد موارد با شیمی‌درمانی ترکیبی فشرده قابل‌درمان است.

درمان بیماری لوسمی لنفوسیتی حاد

ALL یک بیماری جدی است که در صورت عدم درمان در عرض چند هفته می‌تواند منجر به مرگ شود؛ بنابراین بسیار مهم است که درمان بلافاصله پس از تشخیص شروع شود. مهم‌ترین بخش درمان ALL شیمی‌درمانی با درمان همزمان برای مدیریت عوارض جانبی است. رادیوتراپی یا پیوند مغز استخوان نیز در موارد فردی قابل‌استفاده است. تمام اجزای درمان برای ازبین‌بردن سلول‌های لوسمی در سراسر بدن تاحدامکان به طور کامل عمل می‌کنند تا مغز استخوان بتواند عملکرد اصلی خود – تشکیل خون – را از سر بگیرد.

در صورت امکان، ALL باید در کلینیکی که دارای تجربه در درمان سرطان خون، به‌ویژه ALL است، درمان شود. در اینجا می‌توانید درباره انتخاب کلینیک مناسب اطلاعات بیشتری کسب کنید. ازآنجایی‌که درمان طولانی و استرس‌زا است، بیماران و بستگان آنها باید خود را به طور جامع در مورد روش برنامه‌ریزی‌شده آگاه کنند. پزشک معالج به طور مفصل با بیمار صحبت می‌کند و او را در مورد تمام گزینه‌های درمانی آگاه می‌کند.

شیمی‌درمانی

در طول شیمی‌درمانی، بیمار داروهایی به نام سیتواستاتیک دریافت می‌کند که به طور خاص رشد سلول‌های سرطان خون را مهار می‌کند. ازآنجایی‌که یک دارو معمولاً برای ازبین‌بردن همه بلاست‌ها کافی نیست، چندین دارو با حالت‌های مختلف اثر ترکیب می‌شوند. آنها به‌صورت انفوزیون، تزریقی یا به شکل قرص تجویز می‌شوند. شیمی‌درمانی به چندین چرخه تقسیم می‌شود که با مکث (فاصله) از هم جدا می‌شوند که طی آن سلول‌های سالم می‌توانند بازسازی شوند. برای ارزیابی موفقیت درمان، مغز استخوان و سایر مناطق آسیب‌دیده در فواصل زمانی منظم بررسی می‌شوند.

رادیوتراپی

بلاست‌های لنفاوی همچنین می‌توانند به مغز حمله کنند، جایی که شیمی‌درمانی به‌تنهایی آنها را به‌اندازه کافی از بین نمی‌برد. به همین دلیل است که تابش جمجمه بخشی جدایی‌ناپذیر از درمان ALL است. هدف آن حذف ایمن سلول‌های لوسمی در جمجمه است تا از این که این انفجارها نقطه شروع عود بیماری نباشند. لنفوم بورکیت یا T-ALL ممکن است به تابش به فضای مدیاستن (فضای قفسه سینه بین ریه‌ها، عروق بزرگ قلب و ریه‌ها و نای و مری) نیز نیاز داشته باشد. برخی از بیماران به‌اصطلاح تومور مدیاستن را در آنجا ایجاد می‌کنند، تجمع گسترده‌ای از بلاست‌های لنفاوی. پرتودرمانی نیز نقش مهمی در آمادگی برای پیوند سلول‌های بنیادی دارد.

پیوند سلول‌های بنیادی

یکی دیگر از گزینه‌های درمانی پیوند سلول‌های بنیادی است. هدف از این درمان جایگزینی مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم است. در پیوند سلول‌های بنیادی، سلول‌های بنیادی خون تصفیه شده از اهداکننده مناسب به بیمار داده می‌شود (آلوژنیک) یا به‌ندرت توسط خود بیمار (اتولوگ) از طریق انفوزیون تجویز می‌شود. برای درمان موفقیت‌آمیز، ابتدا باید تمام سلول‌های لوسمی از بین بروند.

این امر از طریق شیمی‌درمانی و پرتودرمانی قوی حاصل می‌شود که نه‌تنها بلاست‌های لنفاوی بلکه سلول‌های سالم مغز استخوان را نیز از بین می‌برد. ازآنجایی‌که این یک درمان استرس‌زا و پرخطر است، بیمار باید باتوجه‌به شرایط عمومی و سن خود واجد شرایط پیوند سلول‌های بنیادی باشد. در ALL، پیوند سلول‌های بنیادی معمولاً تنها زمانی انجام می‌شود که ویژگی‌های سلول‌های لوسمی نشان‌دهنده وجود خطر بالای عود باشد یا زمانی که بیمار قبلاً دچار عود شده باشد.

گزینه‌های درمانی در صورت عود

اگر ALL عود کرد، ابتدا شیمی‌درمانی مجدد انجام می‌شود. هنگام عودهای دیررس، درمان القایی می‌تواند تکرار شود تا دوباره بهبودی کامل حاصل شود. در مورد عودهای زودرس یا اگر بیماری به درمان پاسخ ندهد (شکست درمانی)، گزینه‌های مختلفی بررسی می‌شوند، به‌عنوان‌مثال با داروهای جدید به‌عنوان بخشی از مطالعات درمانی. در اینجا مهم است که پزشکان معالج از تمام گزینه‌های درمانی موجود در حال حاضر مطلع شوند. هدف دستیابی به بهبودی کامل است. اگر سن و شرایط عمومی اجازه دهد و اگر بتوان اهداکننده‌ای پیدا کرد، پیوند سلول‌های بنیادی اغلب انجام می‌شود.

مراقبت‌های بعدی

تعداد بهبود کودکان و بزرگسالان مبتلا به ALL طی چند دهه گذشته به طور پیوسته افزایش‌یافته است. بااین‌حال، معاینات پیگیری منظم موردنیاز است. آنها شامل یک معاینه فیزیکی عمومی و آزمایش خون و مغز استخوان هستند. هدف شناسایی علائم عود یا اثرات طولانی‌مدت درمان در مراحل اولیه است. بافاصله بین تشخیص و پایان درمان، فواصل بین معاینات طولانی‌تر می‌شود. پزشک معالج شما را در مورد امکان اقدامات توانبخشی نیز راهنمایی خواهد کرد.