یکی از موارد پراهمیت و ضروری در انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن، هموگلوبین است که بدن از آهن برای ساخت آن استفاده می‌کند. کم خونی زمانی در دوران بارداری اتفاق می‌افتد که بدن با کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون مواجه شود. زنان باردار برای تامین اکسیژن جنین، به مقدار بیشتری از آهن نیاز دارند. در صورتی‌که کم‌خونی در بارداری خفیف باشد تنها باعث خستگی فرد می‌شود اما کم‌خونی‌های شدید و درمان نشده، عوارض جدی و خطرناکی را به‌همراه دارند. در این بخش همراه ما باشید تا به طور کامل درمورد کم خونی بارداری و راه درمان آن توضیح دهیم.
در این مقاله می خوانید :
کم خونی در بارداری چه زمانی رخ می‌دهد؟
در دوران بارداری، مقدار خون در بدن مادر برای حمایت از رشد جنین افزایش می‌یابد. در نتیجه نیاز به آهن و سایر مواد مغذی مورد استفاده در سنتز هموگلوبین و گلبول‌های قرمز خون نیز افزایش می‌یابد. کم خونی حاملگی عموماً خفیف است و بر پیشرفت روان بارداری تأثیری نمی‌گذارد (به همین دلیل به آن «کم خونی فیزیولوژیک» نیز می‌گویند). با این حال، در صورت وجود کمبود‌های تغذیه‌ای و ذخایر بدن که برای تأمین نیاز‌های مادر و جنین کافی نیست، ممکن است بدن مقداری گلبول قرمز متناسب با افزایش حجم پلاسما تولید نکند و شرایط نگران‌کننده‌ای ایجاد کند.
علت کم خونی در بارداری
دلایل مختلف زیادی می‌توانند منجر به کم‌خونی بارداری و یا کاهش تعداد گلبول‌های قرمز در خون شوند. به طور کلی برخی تغییرات فیزیولوژیکی هستند که می‌توانند باعث کم‌خونی در بارداری شوند؛ زیرا میزان پلاسما از گلبول‌های قرمز خون بیشتر است و همین امر می‌تواند باعث کم‌خونی شود. در دوران بارداری زنان حدودا به میزان ۳ برابر آهن و ۲۰ برابر فولات(اسیدفولیک) بیشتر نیاز دارند. در نتیجه می‌توان گفت علل رایج کم‌خونی در بارداری که انواع مختلف آن را نیز شامل می‌شود، عبارتند از:
- کمبود آهن، فولات(اسیدفولیک) و ویتامین ب۱۲
- خونریزی مزمن یا حد
- انگل‌ها
- عفونت‌ها
- بیماری‌های مزمن کلیوی، نئوپلازی و…
- کم‌خونی همولیتیک ناشی از مصرف داروها و یا اختلالات مادرزادی
- اختلالات مادرزادی خونی
- کم‌خونی سلول داسی، تالاسمی
عوامل موثر در کم خونی دوران بارداری
برخی عوامل نیز هستند که روی افزایش احتمال کم‌خونی در بارداری نقش دارند. در واقع، در شرایط زیر نیز احتمال کم‌خونی دوران بارداری تشدید می‌شود:
- بارداری چندقلویی
- کم‌خونی‌های قبل از بارداری
- بارداری در سنین کم یا نوجوانی
- بارداری‌های مکرر و پشت سرهم در فاصله زمانی کوتاه
- استفراغ زیاد و مکرر به دلیل کسالت صبحگاهی
- کاهش مصرف آهن در دوران بارداری
- قاعدگی‌های سنگین قبل از بارداری
- مصرف زیاد چای و قهوه
- اختلالات سیستم گوارشی در جذب آهن
- جراحی
انواع کم خونی در بارداری
انواع مختلفی از کم خونی در دوران بارداری ممکن است رخ دهد:
- کم خونی فقر آهن
- کم خونی ناشی از کمبود فولات
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
کم خونی فقر آهن
آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12 برای تولید و بلوغ گلبول‌های قرمز خون مورد نیاز است. کاهش دریافت این فاکتورهای لازم از رژیم غذایی می‌تواند هم باعث کاهش محتوای هموگلوبین و هم کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون شود. در هر دو مورد، نتیجه کاهش ظرفیت حمل اکسیژن خون است. اگر علت آن کاهش دریافت آهن در رژیم غذایی باشد، کم خونی به عنوان کمبود یا فقر آهن تعریف می‌شود، در حالی که اگر کاهش مصرف ویتامین B12 یا اسیدفولیک دخیل باشد، کم خونی خطرناک نامیده می‌شود .
کم خونی ناشی از کمبود فولات اسیدفولیک (یا ویتامین B9)
یکی دیگر از مواد مغذی ضروری برای انتقال اکسیژن است و همچنین برای سنتز تیمین، یکی از پایه‌های DNA، ضروری است. کمبود اسیدفولیک بر تمام سلول‌های بدن که به‌سرعت تقسیم می‌شوند؛ مانند گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارد. در دوران بارداری، مصرف اسیدفولیک در رژیم غذایی گاهی اوقات کافی نیست و وقتی این اتفاق می‌افتد، بدن نمی‌تواند گلبول‌های قرمز کافی برای انتقال اکسیژن به بافت‌ها تولید کند. کمبود اسیدفولیک خطر ناهنجاری‌های جنین (مانند اسپینا بیفیدا) را افزایش می‌دهد.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
کم خونی خطرناک ناشی از کمبود فاکتور داخلی است که برای جذب ویتامین B12 در دستگاه روده لازم است. ویتامین B12 مانند اسید فولیک برای سنتز تیمین ضروری است و کمبود آن همان ویژگی‌های کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک را تعیین می‌کند. زنانی که گوشت، مرغ، لبنیات و تخم‌مرغ نمی‌خورند بیشتر در معرض خطر ابتلا به کمبود ویتامین B12 هستند.
همچنین بخوانید: بررسی کامل انواع کم خونی؛ شایع، نادر و خطرناک
علائم کم خونی در دوران بارداری
همانطور که گفته شد، کم‌خونی در دروان بارداری اگر خفیف باشد به‌سادگی قابل درمان است اما با تشدید آن، ممکن است عوارض جانبی زیادی برای مادر و فرزند به وجود بیاید. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت مشاهده هر یک از علائم کم‌خونی بارداری با پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید.
علائم کم‌خونی در دوران بارداری عبارت‌اند از:
- ضعف و خستگی
- ضربان قلب نامنظم
- سردرد و سرگیجه
- رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- دست و پاهای سرد
- تمایل به خوردن مواد غیرغذایی مانند خاک
- کاهش اشتها
- مشکل تمرکز
- ناخن‌های قاشقی شکل
در برخی موارد، زنانی که به کم‌خونی بارداری مبتلا می‌شوند، هیچ‌یک از این علائم را تجربه نمی‌کنند؛ به همین دلیل غالبا آزمایش خون در طول مراقبت‌های دوران بارداری به طور طبیعی و برای تشخیص کم‌خونی، انجام می‌شود. علاوه‌بر آن، علائم کم‌خونی غالبا شبیه علائم کلی مراحل بارداری است و در واقع، به همین منظور، آزمایش خون برای غربالگری کم‌خونی در دوران بارداری ضروری محسوب می‌شود. زنان باردار نیز در صورت وجود هر یک از این علائم باید با پزشک متخصص خود مشورت کنند.
همچنین بخوانید: علائم کم خونی که لازم است بشناسید
عوارض کم‌خونی در بارداری
عوارض کم خونی در بارداری هم بر مادر و هم بر نوزاد وارد می‌شود. مهم‌ترین عوارض عبارت‌اند از:
- کم‌خونی در بارداری عوارض پری‌ناتال و مرگ و میر مادران و نوزادان را افزایش می‌دهد.
- باعث افزایش احتمال محدودیت رشد جنین و وزن کم هنگام تولد می‌شود.
- ممکن است باعث زایمان زودرس باشد.
- فقرآهن در آینده نوزاد
- سیستم ایمنی بدن را کاهش داده و باعث افزایش عوارض ناشی از عفونت‌ها می‌شود.
فقرآهن در آینده نوزاد
یکی از عوارض اصلی کم‌خونی در بارداری، در جنین و نوزاد ایجاد می‌شود. همانطور که احتمالا می‌دانید، ماده آهن در تشکیل سلول‌های قرمز از جمله در مغز لازم است. در این صورت، اگر جنین با کمبود آهن مواجه شود، ممکن است مغزش در معرض خطر قرار بگیرد. گرچه قرار دادن یک رژیم غذایی می‌تواند تاثیرگذار باشد، اما علت عمده کم‌خونی فقرآهن در دوران کودکی، کم‌خونی در بارداری است. در این صورت، می‌توان گفت، کم‌خونی در بارداری روی عملکرد شناختی، رفتاری و رشد جسمی نوزادان و کودکان و حتی در سن مدرسه تاثیرمنفی خواهد داشت.
درمان کم خونی در بارداری
درمان کم خونی در بارداری بسته به علت آن متفاوت است:
- معمولا به زنان باردار توصیه می‌شود در صورت مصرف ویتامین‌های حاوی آهن قبل از تولد نوزاد، برای تعیین سایر علل احتمالی، آزمایشاتی را انجام دهند.
- در صورتی‌که دلیل کم‌خونی، کمبود آهن باشد، معمولا پزشک استفاده از مکمل‌های دیگری را پیشنهاد می‌کند.
- اگر مادر سابقه بای پس معده یا جراحی روده کوچک داشته باشد و یا نتواند آهن خوراکی را تحمل کند، پزشک غالبا آهن داخل وریدی را تجویز می‌کند.
- رعایت نکات تغذیه‌ای و رژیم غذایی مناسب بخش مهمی از درمان است.
مصرف مکمل‌های غذایی
در صورتی که تغذیه مناسب به تنهایی کافی نباشد، ممکن است پزشک یا متخصص تغذیه به شما مکمل‌های غذایی حاوی آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک توصیه کنند. در نیمه دوم بارداری، نیاز روزانه به آهن تقریباً به ۳۰ میلی گرم می‌رسد. زمانی که این دوز با غذا تأمین نمی‌شود ممکن است نیاز به مکمل باشد. اگر شکایت کلی از کم خونی دارید و علت این کم خونی دقیقاً ناشی از فقر آهن است، قرص‌های مصرف شده قبل از بارداری باید با شروع بارداری ادامه یابد. علاوه بر این، اگر میزان کم خونی هنگام زایمان بیش از حد باشد، ممکن است نیاز به تزریق خون باشد. مکمل‌هایی که به نام کم خونی مصرف می‌شوند می‌توانند باعث یبوست شوند. در این صورت حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
برای کم خونی در بارداری چه بخوریم؟
یکی از راه‌های درمان کم‌خونی در بارداری، داشتن رژیم غذایی مفید است. در این صورت توصیه می‌شود:
- از غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز استفاده کنید.
- غذاهای دریایی مانند میگو مصرف کنید.
- از مرکبات و یا غذاهای دارای ویتامین C استفاده کنید؛ زیرا به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.
- همچنین سعی کنید از غذاهای غنی از فولات استفاده کنید تا از کمبود فولات نیز پیشگیری کنید.
- طبق تجویز پزشک از مکمل‌های آهن استفاده کنید.
- سبزیجات برگ سبز، گوجه فرنگی، آووکادو، کیوی، مرکبات، موز، سیب و هلو غذا‌هایی هستند که جذب آهن را در بدن افزایش می‌دهند.
- بادام، فندق و گردو سرشار از آهن هستند، اما از آنجایی که مقدار اسید فیتیک موجود در آنها زیاد است، به اندازه مصرف کنید. آجیل، بادام و گردو را می‌توان در میان وعده‌ها مصرف کرد که بیشتر از ۱۰ عدد نباشد. می‌توان آنها را با کشمش، آلو، زردآلو یا میوه‌های تازه میل کرد.
- مصرف چای و قهوه را کاهش دهید؛ زیرا سبب دفع آهن بدن می‌شوند.
- برخی داروها و مواد غذایی هستند که در جذب آهن تداخل ایجاد می‌کنند؛ به همین دلیل توصیه می‌شود فاصله مصرف آهن تا این داروها و مواد غذایی را افزایش دهید.
- همچنین در خوردن مواد غذایی قندی مراقب باشید چرا که جذب آهن را کم می‌کنند.
بهترین منابع آهن
از نظر تغذیه بهترین منابع آهن؛ تخم مرغ، گوشت، ماهی، جگر، سبزیجات برگ سبز، حبوبات و غلات کامل هستند. علاوه بر آنها بادام، آلو و کشمش سیاه نیز منابع خوبی هستند که علاوه بر اینکه منبع خوبی از آهن هستند، از گرسنگی مادر جلوگیری می‌کنند. استفاده از گیاهانی مانند نعناع و جعفری در کنار مواد غذایی در وعده‌های غذایی بسیار مفید است چرا که هم از نظر ویتأمین C و هم از نظر آهن مفید هستند. همچنین گل محمدی نیز باعث جذب آهن می‌شود. اگر چای میل می‌کنید، چای را با گل محمدی دم کنید.
همچنین بخوانید: علائم کم خونی شدید در بانوان
نتیجه گیری
کم‌خونی در بارداری یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند برای مادر و فرزند عوارض جانبی زیادی را به همراه داشته باشد و حتی نوزاد را تا سنین بزرگسالی درگیر عوارض جانبی کند. به همین دلیل، مصرف آهن، اسیدفولیک و ویتامین ب۱۲ بسیار اهمیت دارد و توصیه می‌شود زنان باردار غذاهای مغذی و مفید بخورند تا بتوانند نوزاد سالمی داشته و از عوارض جانبی نیز جلوگیری کنند. ذکر این نکته نیز ضروری است که مصرف بیش از حد مکمل‌ها می تواند بسیار خطرناک باشد و زنان نباید در طول دوران باداری بدون تجویز پزشک، مکمل‌های آهن مصرف کنند.
در نتیجه توصیه می شود در صورت مشاهده هر گونه علائم کم خونی در بارداری به پزشک متخصص مراجعه کنید. در این مواقع، در صورت تشخیص کمبود آهن، پزشک متخصص دوز مناسب مکمل را برای فرد تجویز می‌کند.
کم خونی در زمان بارداری به معنای کافی نبودن هموگلوبین به هنگام بارداری. هموگلوبین یک پروتئین درون گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را به بافت‌های بدن حمل می‌کند. شایع‌ترین علائم کم‌خونی در بارداری می‌توان به تنگی نفس، خستگی ، ضعف ، یا غش یا رنگ‌پریدگی و غیره اشاره کرد.
عوارض کم خونی در مادران باردار عوارض جنینی می‌باشد که از جمله آنها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
۱. افزایش احتمال تولد نوزاد با وزن کمتر از نرمال (کمتر از وزن طبیعی)
۲. افزایش احتمال زایمان زودرس
۳. افزایش احتمال تولد نوزاد با درجه آپگار (علائم حیاتی) پایین‌تر
هر کدام از این موارد می‌تواند احتمال ایجاد عوارض و مخاطرات جسمی و حتمی مرگ را برای نوزاد افزایش دهد.
