یکی از موارد پراهمیت و ضروری در انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن، هموگلوبین است که بدن از آهن برای ساخت آن استفاده می‌کند. کم خونی زمانی در دوران بارداری اتفاق می‌افتد که بدن با کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون مواجه شود. زنان باردار برای تامین اکسیژن جنین، به مقدار بیشتری از آهن نیاز دارند. در صورتی‌که کم‌خونی خفیف باشد تنها باعث خستگی فرد می‌شود؛ اما کم‌خونی‌های شدید و درمان نشده، عوارض جدی و خطرناکی را به‌همراه دارند و می‌توانند باعث کم‌خونی فقرآهن شده و در این‌صورت، احتمال خطر زایمان زودرس، داشتن نوزادانی با وزن کم، افسردگی پس از زایمان و حتی مرگ مادر، افزایش می‌یابد. در برخی از موارد نیز، کم‌خونی فقر آهن می‌تواند باعث مرگ نوزاد بلافاصله قبل یا بعد از تولد باشد. در این مقاله، به انواع مختلف کم خونی در بارداری ، علائم شایع و گزینه‌های درمانی آن، اشاره شده است.
علل و انواع مختلف کم خونی در بارداری
در حالت کلی، بیش از ۴۰۰ نوع کم‌خونی وجود دارد و دلایل مختلف زیادی نیز می‌توانند منجر به کم‌خونی و یا کاهش تعداد گلبول‌های قرمز در خون شوند.
برخی تغییرات فیزیولوژیکی نیز هستند که می‌توانند باعث کم‌خونی در بارداری شوند؛ زیرا میزان پلاسما از گلبول‌های قرمز خون بیشتر است و همین امر می‌تواند باعث کم‌خونی شود. در دوران بارداری زنان حدودا به میزان ۳ برابر آهن و ۲۰ برابر فولات(اسیدفولیک) بیشتر نیاز دارند. در نتیجه می‌توان گفت علل رایج کم‌خونی در بارداری که انواع مختلف آن را نیز شامل می‌شود، عبارتند از:
- کمبود آهن، فولات(اسیدفولیک) و ویتامین ب۱۲
- خونریزی مزمن یا حد
- انگل‌ها
- عفونت‌ها
- بیماری‌های مزمن کلیوی، نئوپلازی و…
- کم‌خونی همولیتیک ناشی از مصرف داروها و یا اختلالات مادرزادی
- کم‌خونی سلول داسی، تالاسمی
عوامل موثر در کم خونی دوران بارداری
برخی عوامل نیز هستند که روی افزایش احتمال کم‌خونی در بارداری نقش دارند. در واقع، در شرایط زیر نیز احتمال کم‌خونی دوران بارداری تشدید می‌شود:
- بارداری چندقلویی
- کم‌خونی‌های قبل از بارداری
- بارداری در سنین کم یا نوجوانی
- بارداری‌های مکرر و پشت سرهم در فاصله زمانی کوتاه
- استفراغ زیاد و مکرر به دلیل کسالت صبحگاهی
- کاهش مصرف آهن در دوران بارداری
- قاعدگی‌های سنگین قبل از بارداری
- مصرف زیاد چای و قهوه
- اختلالات سیستم گوارشی در جذب آهن
- جراحی
علائم کم خونی در دوران بارداری
همانطور که گفته شد، کم‌خونی در دروان بارداری اگر خفیف باشد به‌سادگی قابل درمان است اما با تشدید آن، ممکن است عوارض جانبی زیادی برای مادر و فرزند به وجود بیاید. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت مشاهده هر یک از علائم کم‌خونی بارداری با پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید.
علائم کم‌خونی در دوران بارداری عبارتند از:
- ضعف و خستگی
- ضربان قلب نامنظم
- سردرد و سرگیجه
- رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- دست و پاهای سرد
- تمایل به خوردن مواد غیرغذایی مانند خاک
- کاهش اشتها
- مشکل تمرکز
- ناخن‌های قاشقی شکل
در برخی موارد، زنانی که به کم‌خونی بارداری مبتلا می‌شوند، هیچ‌یک از این علائم را تجربه نمی‌کنند؛ به همین دلیل غالبا آزمایش خون در طول مراقبت‌های دوران بارداری به طور طبیعی و برای تشخیص کم‌خونی، انجام می‌شود. علاوه‌بر آن، علائم کم‌خونی غالبا شبیه علائم کلی مراحل بارداری است و در واقع، به همین منظور، آزمایش خون برای غربالگری کم‌خونی در دوران بارداری ضروری محسوب می‌شود. زنان باردار نیز در صورت وجود هر یک از این علائم باید با پزشک متخصص خود مشورت کنند.
عوارض کم‌خونی در بارداری
همانطور که گفته شد، کم‌خونی در بارداری عوارض پری‌ناتال و مرگ و میر مادران و نوزادان را افزایش داده و علاوه‌بر آن، باعث افزایش احتمال محدودیت رشد جنین و وزن کم هنگام تولد می‌شود. از طرفی، کم‌خونی در بارداری ممکن است باعث زایمان زودرس باشد. به همین دلیل این مسئله باید جدی گرفته شود؛ زیرا حتی خونریزی‌های متوسط در دوران بارداری، اگر فرد به کم‌خونی مبتلا باشد، می‌توانند کشنده باشند.
یکی از عوارض اصلی کم‌خونی در بارداری، در جنین و نوزاد ایجاد می‌شود. همانطور که احتمالا می‌دانید، ماده آهن در تشکیل سلول‌های قرمز از جمله در مغز لازم است. در این صورت، اگر جنین با کمبود آهن مواجه شود، ممکن است مغزش در معرض خطر قرار بگیرد. گرچه قرار دادن یک رژیم غذایی می‌تواند تاثیرگذار باشد، اما علت عمده کم‌خونی فقرآهن در دوران کودکی، کم‌خونی در بارداری است. در این صورت، می‌توان گفت، کم‌خونی در بارداری روی عملکرد شناختی، رفتاری و رشد جسمی نوزادان و کودکان و حتی در سن مدرسه تاثیرمنفی خواهد داشت.
کم‌خونی در بارداری وضعیت سیستم ایمنی بدن را کاهش داده و باعث افزایش عوارض ناشی از عفونت‌ها در تمامی گروه‌های سنی می‌شود. این تاثیر منفی در نهایت، روی ظرفیت بدنی و عملکرد روزانه نوجوانان و حتی بزرگسالان تاثیرگذار خواهد بود.
درمان کم خونی در بارداری
معمولا به زنان باردار توصیه می‌شود در صورت مصرف ویتامین‌های حاوی آهن قبل از تولد نوزاد، برای تعیین سایر علل احتمالی، آزمایشاتی را انجام دهند. در برخی موارد، ممکن است پزشک متخصص زنان، مراجعه به پزشک متخصص اختلالات خونی را توصیه کند. از طرفی در صورتی‌که دلیل کم‌خونی، کمبود آهن باشد، معمولا پزشک استفاده از مکمل‌های دیگری را پیشنهاد می‌کند. حتی اگر زن سابقه بای پس معده یا جراحی روده کوچک داشته باشد و یا نتواند آهن خوراکی را تحمل کند، پزشک غالبا آهن داخل وریدی را تجویز می‌کند.
یکی از راه‌های درمان کم‌خونی در بارداری، داشتن رژیم غذایی مفید است. در این صورت توصیه می‌شود:
- از غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز استفاده کنید.
- غذاهای دریایی مانند میگو مصرف کنید.
- از مرکبات و یا غذاهای دارای ویتامین C استفاده کنید؛ زیرا به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.
- همچنین سعی کنید از غذاهای غنی از فولات استفاده کنید تا از کمبود فولات نیز پیشگیری کنید.
- طبق تجویز پزشک از مکمل‌های آهن استفاده کنید.
- مصرف چای و قهوه را کاهش دهید؛ زیرا سبب دفع آهن بدن می‌شوند.
- برخی داروها و مواد غذایی هستند که در جذب آهن تداخل ایجاد می‌کنند؛ به همین دلیل توصیه می‌شود فاصله مصرف آهن تا این داروها و مواد غذایی را افزایش دهید.
نتیجه گیری
کم‌خونی در بارداری یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند برای مادر و فرزند عوارض جانبی زیادی را به همراه داشته باشد و حتی نوزاد را تا سنین بزرگسالی درگیر عوارض جانبی کند. به همین دلیل، مصرف آهن، اسیدفولیک و ویتامین ب۱۲ بسیار اهمیت دارد و توصیه می‌شود زنان باردار غذاهای مغذی و مفید بخورند تا بتوانند نوزاد سالمی داشته و از عوارض جانبی نیز جلوگیری کنند. در این میان، ذکر این نکته نیز ضروری است که مصرف بیش از حد مکمل‌ها می تواند بسیار خطرناک باشد و زنان نباید در طول دوران باداری بدون تجویز پزشک، مکمل‌های آهن مصرف کنند.
در نتیجه توصیه می شود در صورت مشاهده هر گونه علائم کم خونی در بارداری به پزشک متخصص مراجعه کنید. در این مواقع، در صورت تشخیص کمبود آهن، پزشک متخصص دوز مناسب مکمل را برای فرد تجویز می‌کند.
کم خونی در زمان بارداری به معنای کافی نبودن هموگلوبین به هنگام بارداری. هموگلوبین یک پروتئین درون گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را به بافت‌های بدن حمل می‌کند. شایع‌ترین علائم کم‌خونی در بارداری می‌توان به تنگی نفس، خستگی ، ضعف ، یا غش یا رنگ‌پریدگی و غیره اشاره کرد.
کم‌خونی مادر در دوران بارداری می‌تواند موجب بروز عوارض جدی در مادر، جنین و نوزاد در آینده شود. پزشکان برای جلوگیری از کم‌خونی در دوران بارداری استفاده از مکمل آهن را پیشنهاد می‌کنند.
از عوارض و مشکلات دیگر کم خونی در مادران باردار عوارض جنینی می‌باشد که از جمله آنها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
۱. افزایش احتمال تولد نوزاد با وزن کمتر از نرمال (کمتر از وزن طبیعی)
۲. افزایش احتمال زایمان زودرس
۳. افزایش احتمال تولد نوزاد با درجه آپگار (علائم حیاتی) پایین‌تر
هر کدام از این موارد می‌تواند احتمال ایجاد عوارض و مخاطرات جسمی و حتمی مرگ را برای نوزاد افزایش دهد.
