کم خونی زمانی رخ می‌دهد که گلبولهای قرمز سالم، به تعداد کافی برای حمل اکسیژن به اندام‌های بدن وجود نداشته باشند. انواع مختلف کم خونی وجود دارد، اما شایع‌ترین نوع آن کم خونی فقر آهن است. با افزودن آهن به رژیم غذایی خود می‌توانید علائم این نوع کم خونی را کاهش دهید. گلبولهای قرمز وظیفه‌ی انتقال اکسیژن به نقاط مختلف بدن را دارند و دارای هموگلوبین هستند. گاهی کمبود هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز عامل کم خونی می‌شود. از آنجا که یک بیماری زمینه‌ای غالباً دلیل آن است، تشخیص سریع و درمان آن مهم است. در این مقاله به بررسی انواع و علائم این بیماری و درمان‌های سریع آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
انواع کم خونی‌ها
- نارسایی کمبود آهن: شایع‌ترین علت کم خونی کمبود آهن است. مغز استخوان برای ساخت هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی‌تواند هموگلوبین کافی برای گلبولهای قرمز تولید کند.
- کمبود ویتامین: علاوه بر آهن بدن به فولات و ویتامین B-12 نیاز دارد تا سلول‌های قرمز خون کافی تولید کند. که در صورت کمبود این مواد فرد دچار کم خونی می‌شود.
- کم خونی التهاب: برخی بیماری‌ها مانند سرطان، اچ آی وی یا ایدز، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن می‌توانند در تولید گلبولهای قرمز خون تداخل ایجاد کنند.
- کم خونی آپلاستیک: این کم خونی نادر هنگامی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند. علل کم خونی آپلاستیک شامل عفونت‌ها، داروهای خاص، بیماری‌های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی است.
- کم خونی همراه با بیماری مغز استخوان: انواع بیماری‌ها مانند سرطان خون و میلوفیبروز می‌توانند با تأثیر بر تولید خون در مغز استخوان باعث کم خونی شوند.
- کم خونی همولیتیک: این گروه از کم خونی‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که گلبولهای قرمز سریع‌تر از تولید مغز استخوان تخریب شوند. برخی بیماری‌های خونی تخریب گلبولهای قرمز خون را افزایش می‌دهد. کم خونی همولیتیک یا به ارث می‌رسد، یا در طول زندگی فرد را مبتلا می‌کند.
- کم خونی سلول داسی شکل: این بیماری ارثی و گاهی اوقات حالت شدید کم خونی همولیتیک است. علت آن نوعی اشکال در هموگلوبین است که سلول‌های قرمز خون را مجبور به شکل هلال (داس) غیرطبیعی می‌کند. این گلبولهای نامنظم خون، زودرس می‌میرند و در نتیجه کمبود مزمن گلبولهای قرمز را ایجاد می‌شود.
کم خونی فانکونی: این نوع کم خونی نیز نادر است و ژنتیکی است. در کم خونی فانکونی، مغز استخوان به اندازه کافی گلبول قرمز ایجاد نمی‌کند. علائم فیزیکی این بیماری، رشد ساختار غیرطبیعی استخوان و رنگ غیر طبیعی پوست است.
کم خونی مدیترانه‌ای: این بیماری به کم خونی کولی نیز معروف است و در واقع به بتا تالاسمی ماژور اشاره دارد. تالاسمی‌ها ارثی هستند و بدن مقدار مناسب هموگلوبین را نمی‌تواند تولید کند.
علائم کم خونی
این عارضه انواع مختلفی دارد که هر کدام علائم متفاوت می‌توانند داشته باشند. رایج‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
- احساس ضعف و خستگی (کاهش انرژی سریع)
- سرگیجه یا سبکی سر
- دست و پای سرد
- رنگ پریدگی پوست
- ضربان‌های قلب نامنظم
- تنگی نفس هنگام راه رفتن یا از پله بالا رفتن و یا حتی هنگام صحبت کردن
- درد در قفس سینه
ممکن است در ابتدا کم خونی آنقدر خفیف باشد که متوجه آن نشوید. اما علائم با بدتر شدن کم خونی بیشتر می‌شوند.
چگونه درمان شویم؟
ابتدا تشخیص توسط پزشک لازم است. پزشک احتمالاً از فرد در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی سوال می‌کند، یک معاینه بدنی انجام می‌دهد و سپس آزمایشات زیر را انجام می‌دهد:
- شمارش کامل خون (CBC): از CBC برای شمارش تعداد سلول‌های خونی در نمونه خون استفاده می‌شود. پزشک مقدار گلبولهای قرمز موجود در خون (هماتوکریت) و هموگلوبین در خون را بررسی می‌کند. مقادیر طبیعی هماتوکریت بزرگسالان متفاوت است اما به طور کلی برای مردان بین ۴۰٪ تا ۵۲٪ و برای زنان ۳۵٪ تا ۴۷٪ است. مقادیر طبیعی هموگلوبین بزرگسالان به طور کلی برای مردان ۱۴ تا ۱۸ گرم در دسی لیتر و برای زنان ۱۲ تا ۱۶ گرم در دسی لیتر است. همچنین آزمایشی برای تعیین اندازه و شکل گلبولهای قرمز خون هم تجویز می‌شود و برخی از گلبولهای قرمز خون از نظر اندازه، شکل و رنگ غیرمعمول مورد بررسی قرار می‌گیرند.
- آزمایشات تشخیصی اضافی: در صورت تشخیص کمخونی، پزشک گاهی آزمایشات دیگری را برای تعیین علت انجام می‌دهد. ممکن است کولونوسکوپی یا آزمایش خون مخفی مدفوع برای یافتن خونریزی دستگاه گوارش پیشنهاد شود. همچنین در موارد نادر ممکن است پزشک بیوپسی مغز استخوان (برداشتن بافت مغز استخوان) را انجام دهد.
انواع روش های درمان
- نارسایی کمبود آهن: درمان این نوع کمخونی معمولاً شامل مصرف مکمل‌های آهن و تغییر رژیم غذایی است. اگر علت کمبود آهن از دست دادن خون غیر از قاعدگی است منبع خونریزی باید متوقف شود که ممکن است شامل جراحی شود.
- کمخونی کمبود ویتامین: درمان کم خونی کمبود اسیدفولیک و ویتامین، شامل مصرف مکمل‌های غذایی و افزایش این مواد مغذی در رژیم غذایی فرد است. اگر سیستم گوارشی فرد در جذب ویتامین B-12 موجود در غذا مشکل داشته باشد، پزشک تجویز دیگری را توصیه می‌کند.
- کمخونی بیماری مزمن: هیچ درمان خاصی برای این نوع کمخونی وجود ندارد. پزشکان بر روی درمان بیماری زمینه‌ای تمرکز می‌کنند. اگر علائم شدید شود، تزریق خون یا تزریق هورمون مصنوعی (اریتروپویتین) که به طور معمول توسط کلیه‌ها تولید می‌شود. انجام می‌شود که به تحریک تولید گلبولهای قرمز کمک کرده و خستگی را تسکین می‌دهد.
- کمخونی آپلاستیک: درمان این کمخونی شامل انتقال خون برای افزایش سطح گلبولهای قرمز خون است. اگر مغز استخوان نتواند سلول‌های خونی سالم ایجاد کند، احتمال این که به پیوند مغز استخوان نیاز داشته باشید زیاد است.
- کمخونی همراه با بیماری مغز استخوان: درمان این بیماری می‌تواند شامل مصرف دارو، شیمی درمانی یا پیوند مغز استخوان باشد.
- کمخونی همولیتیک: درمان کمخونی همولیتیک شامل پرهیز از مصرف داروهای مشکوک، درمان عفونت‌ها و مصرف داروهایی است که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کنند.
- کمخونی سلول داسی شکل: درمان این نوع کم خونی شامل استفاده از اکسیژن، تسکین دهنده درد و مایعات خوراکی و وریدی برای کاهش درد و جلوگیری از عوارض است. در برخی موارد پزشک مکمل‌های اسیدفولیک و آنتی بیوتیک‌ها را توصیه می‌کند.
داروی خاص به نام هیدروکسی اوره (دراکسیا، هیدره، سیکلوس) نیز برای درمان کمخونی سلول داسی شکل استفاده می‌شود. - کمخونی تالاسمی: بیشتر اشکال تالاسمی خفیف است و نیازی به درمان ندارد. اشکال شدیدتر تالاسمی معمولاً به تزریق خون، مکمل‌های اسید فولیک، دارو، برداشتن طحال یا پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان نیاز دارد.
پس از درمان چه اتفاقی خواهد افتاد ؟
به دنبال اتمام درمان باید ویزیت های منظم در فواصل مشخص شده توسط پزشک جهت اطمینان از عدم بازگشت و عود بیماری انجام شود .این ویزیت ها شامل:اخذ شرح حال و معاینه ،مامو گرافی و سایر اقدامات تشخیصی درمانی با توجه به معاینه و شرح حال خواهد بود.
پیشگیری از کم خونی
بسیاری از انواع این بیماری قابل پیشگیری نیستند. اما می‌توانید با داشتن یک رژیم غذایی شامل انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی از کم خونی فقر آهن و ناشی از ویتامین جلوگیری کنید.
- استفاده از غذاهای غنی شده از آهن شامل گوشت گاو و گوشت‌های دیگر، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، میوه‌های خشک بسیار مفید است.
- فولات یک ماده مغذی است که مصرف آن در جلوگیری از این بیماری تاثیر خوبی دارد و شکل دارویی آن اسید فولیک است. آن را می‌توان در میوه‌ها و آب میوه‌ها، سبزیجات دارای برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت.
- ویتامین B-12مصرف کنید. غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، لبنیات و غلات غنی شده و محصولات سویا است.
- مصرف ویتامین C به افزایش جذب آهن کمک می‌کند. غذاهای غنی از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه‌ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است.
عوارض کمخونی
اگر کمخونی درمان نشود، می‌تواند بسیاری از مشکلات سلامتی را ایجاد کند مانند:
- خستگی شدید: کمخونی شدید می‌تواند آنقدر فرد را خسته کند که نتواند کارهای روزمره را انجام دهد.
- عوارض بارداری: زنان باردار مبتلا به کمخونی فقر فولات بیشتر دچار عوارضی مانند زایمان زودرس می‌شوند.
- مشکلات قلبی: کم خونی می‌تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) شود. وقتی کم خون هستید قلب شما باید خون بیشتری پمپ کند تا کمبود اکسیژن خون را جبران کند. این می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
این عوامل فرد را در معرض خطر کم خونی قرار می‌دهد
- رژیم غذایی که فاقد ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص مانند آهن و فولات باشند.
- اختلالات روده‌ای: داشتن یک اختلال روده‌ای مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک تأثیر منفی می‌گذارد و فرد را در معرض خطر کمخونی قرار می‌دهد.
- قاعدگی: به طور کلی، بانوانی که دچار عادت ماهانه می‌شوند بیشتر از مردان و زنان یائسه در معرض خطر کمخونی از نوع فقر آهن هستند. قاعدگی باعث از دست دادن گلبولهای قرمز خون می‌شود.
- بارداری: اگر باردار هستید و از مولتی ویتامین همراه با اسیدفولیک و آهن استفاده نمی‌کنید، در معرض خطر کم خونی قرار دارید.
- شرایط مزمن: اگر به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری مبتلا هستید، ممکن است در معرض کم خونی بیماری مزمن باشید. این شرایط می‌تواند منجر به کمبود گلبولهای قرمز خون شود. از دست دادن خون آهسته و مزمن از زخم یا منبع دیگر در بدن می‌تواند ذخیره آهن بدن را تخلیه کند و منجر به کمخونی فقر آهن شود.
- سابقه خانوادگی: اگر خانواده سابقه کمخونی ارثی مانند سلول داسی شکل داشته باشد، ممکن است در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشید.
- سن: افراد بالای ۶۵ سال در معرض خطر این بیماری هستند.
