سرطان استخوان یک بیماری است که در اثر رشد غیرطبیعی و کنترل نشده هر نوع سلولی که استخوان را تشکیل می‌دهد، ایجاد می‌شود. ما معمولاً استخوان‌هایمان را بافتی بی‌اثر، سخت و مرده می‌دانیم که پس از بالغ شدن، شکلشان تغییرناپذیر است، اما این‌طور نیست. برخلاف تصور، در حقیقت، استخوان‌ها از انواع مختلفی از سلول‌های زنده تشکیل شده‌اند که به طور مداوم تجدید می‌شوند و از عضلات، اندام‌های حیاتی مانند مغز، قلب و ریه‌ها محافظت می‌کند. استخوان نیز مانند سایر بافت‌های بدن امکان دارد دچار سرطان شود. در ادامه همراه ما باشید تا با استخوان‌ها، سرطان استخوان و درمان آن آشنا شویم و آیا سرطان استخوان درمان قطعی دارد؟
در این مقاله می خوانید :
سلول‌های سازنده استخوان
در میان سلول‌هایی که استخوان‌ها را می‌سازند، به یاد داریم:
استئوبلاست ها که ماتریکس استخوان را تولید می‌کنند،
استئوکلاست‌ها که با رسوب و حذف مواد معدنی به استخوان‌ها کمک می‌کنند تا شکل خود را حفظ کنند.
در داخل استخوان‌ها نیز مغز استخوان را می‌یابیم که مسئول تولید سلول‌های خونی است:
- گلبول‌های قرمز
- گلبول‌های سفید خون
- پلاکت
احتمال درمان سرطان استخوان چقدر است؟
تومورهای خوش‌خیم با شانس درمان عالی همراه هستند، به جز موارد نادر که تبدیل به بدخیم شده‌اند. سرطان استخوان، از سوی دیگر، واکنش متفاوتی دررابطه‌با عوامل مختلف دارد. بیماران با بهترین سطح درمان کسانی هستند که:
- تشخیص زودهنگام (زمانی که سرطان در مراحل اولیه کشف شود).
- داشتن توده توموری که به‌راحتی قابل‌دسترسی است و توسط جراح به طور کامل برداشته می‌شود.
- شرایط کلینیکی خوبی دارند.
- آنها به سرطان خفیف تهاجمی مبتلا می‌شوند.
طبقه‌بندی سرطان استخوان
سرطان استخوان می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم، اولیه یا ثانویه باشد. در مورد سرطان اولیه، توموری است که از استخوان منشأ می‌گیرد و می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. در مورد سرطان ثانویه، متاستاز است، یعنی توموری که منشأ آن محل نیست، بلکه در بافت‌های دیگر (مثلاً سینه، ریه، پروستات، کلیه، تیروئید به نام محل‌های تومور با انتشار استخوانی گسترده‌تر) منشأ می‌گیرد و سپس به استخوان‌ها سرایت می‌کند، بنابراین همیشه بدخیم است.
انواع مختلفی از سرطان اولیه استخوان وجود دارد که بر اساس سلول‌های تحت تأثیر این بیماری طبقه‌بندی می‌شوند. به‌طورکلی، شایع‌ترین سرطان استخوان سارکوم است که به نوبه خود به موارد زیر تقسیم می‌شود:
استئوسارکوم
یک تومور اولیه استخوانی بسیار تهاجمی. معمولاً افراد جوان با میانگین سنی حدود ۲۰ سال را مبتلا می‌کند. علائم معمول عبارت‌اند از تورم و درد، به‌ویژه در نزدیکی زانو که بر قسمت انتهایی (دیستال) استخوان ران یا قسمت اولیه (پروگزیمال) استخوان درشت نی تأثیر می‌گذارد. معمولاً به ریه یا سایر استخوان‌ها متاستاز می‌دهد.
کندروسارکوم
یک تومور بدخیم غضروفی که در انتهای برخی از استخوان‌ها یافت می‌شود. این بیماری بیشتر افراد مسن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌ویژه در استخوان‌های صاف (به‌عنوان‌مثال استخوان‌های لگن، کتف) و همچنین استخوان بازو و استخوان ران. به طور مکرر به بافت نرم اطراف نفوذ می‌کند، بنابراین هنگام انجام بیوپسی یا جراحی برای جلوگیری از گسترش سرطان به سایر نقاط، مراقبت ویژه لازم است.
سارکوم یوینگ
یک سرطان استخوان معمولی کودکان یا نوجوانان است که معمولاً استخوان‌های بلند اندام‌ها، لگن، دنده‌ها یا استخوان‌های ترقوه را درگیر می‌کند. این مورد یک تومور نادر است.در میان نادرترین تومورهای استخوانی می‌توان آدامانتیموم، کوردوما، فیبروسارکوم، سارکوم پلئومورفیک تمایز نیافته، لنفوم استخوان، تومور سلول غول‌پیکر بدخیم را به یاد آورد.
مولتیپل میلوما
در نهایت، مولتیپل میلوما یک تومور بدخیم است که سلول‌های مغز استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد نه سلول‌های استخوانی، و به همین دلیل جزو تومورهای استخوانی در نظر گرفته نمی‌شود. مغز استخوان همچنین می‌تواند تحت تأثیر لنفوم‌ها و لوسمی‌ها قرار گیرد که سرطان‌های خون هستند.
تومورهای خوش‌خیم
تومورهای خوش‌خیم استخوان عبارت‌اند از:
- استئوکندرم
- فیبروم غیر استخوانی تک اتاقی (به نام کیست انفرادی)
- استئوکلاستوم
- انکندروم
- دیسپلازی فیبری
- کیست استخوان آنوریسمال
شایع‌ترین تومور خوش‌خیم استخوان، استئوکندروما است. این بیماری عمدتاً افراد جوان زیر ۲۰ سال را در قسمت‌های ابتدایی یا انتهایی استخوان‌های بلند بازوها و پاها، به‌صورت منفرد (فقط یک توده تومور) یا چندگانه (چند توده تومور) مبتلا می‌کند.
چه کسی در معرض خطر ابتلا به سرطان استخوان است؟
علت اصلی سرطان اولیه استخوان تا به امروز شناخته نشده است.
بااین‌حال، برخی از افراد دارای عوامل خطری هستند که می‌تواند زمینه ساز ابتلا به این نوع سرطان باشد. به‌عنوان‌مثال به یاد می‌آوریم:
- جوان‌ها: برای استئوسارکوم یک عامل خطر به نظر می‌رسد مرحله رشد سریعی باشد که استخوان‌ها (به‌ویژه استخوان‌های بلند بازوها و ران‌ها) در طول دوره رشد دچار آن می‌شوند.
- قرارگرفتن در معرض پرتودرمانی برای درمان سایر سرطان‌ها
- قرارگرفتن در معرض شیمی‌درمانی برای درمان سایر سرطان‌ها
- شکستگی‌های شدید استخوان
- جهش‌های ژنتیکی و سندرم‌های ارثی، به‌عنوان‌مثال جهش‌های ژنی
- RB1 در رتینوبلاستوما،
- p53 در سندرم Li-Fraumeni،
- EXT1، EXT2، EXT3 در اگزوستوز چندگانه ارثی
- REQL4 در سندرم روتموند تامپسون
متاستاز یا گسترش سرطان استخوان به سایر بافت‌ها
سرطان اولیه استخوان یک سرطان نادر است که کمتر از ۱ درصد از کل سرطان‌ها را تشکیل می‌دهد. سالانه حدود ۳۵۰ مورد جدید در ایتالیا ثبت می‌شود. بیشترین آسیب را کودکان و نوجوانان تشکیل میدهند.از سوی دیگر، متاستازهای استخوانی به‌ویژه در میان بزرگسالان و افراد مسن شایع است. کودکان به‌ندرت علاقه‌مند به متاستازهای استخوانی هستند، عموماً از کلیه‌ها (در مورد تومور ویلمز) یا از غدد فوق‌کلیوی یا زنجیره عصبی سمپاتیک خارج از آدرنال (در مورد نوروبلاستوما).در کودکان و نوجوانان، استخوان‌هایی که بیشتر تحت تأثیر سرطان قرار می‌گیرند، استخوان‌هایی هستند که درحال‌رشد هستند، مانند استخوان‌های ران، ترقوه و بازو. در افراد مسن، استخوان‌های لگن، شانه، زانو و فک بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
علائم سرطان استخوان
شایع‌ترین اما غیراختصاصی‌ترین علائم سرطان استخوان عبارت‌اند از:
- درد
- ورم
درد موضعی به استخوان تحت تأثیر سرطان ممکن است به طور مداوم در فاز اولیه، اما بدتر در زمان‌های خاص مانند بقیه شب، در طول فعالیت بدنی یا به‌طورکلی با حرکت بدن است. باگذشت زمان، درد به‌شدت، مداوم و بی‌پاسخ به داروهای مسکن تبدیل می‌شود.تورم است با توجه به حضور انبوه تومور درحال‌رشد که ایجاد یک دست انداز بیشتر یا کمتر حجیم در نزدیکی استخوان بیمار. در موارد دیگر، سرطان استخوان می‌تواند باعث:
- ضعیف شدن استخوان
- نقص حرکتی مانند لنگش
- سوزن‌سوزن شدن و یا بی‌حسی در ناحیه بدن در نزدیکی استخوان بیمار
شکستگی (در این موارد ما از یک شکستگی پاتولوژیک صحبت خواهیم کرد، یعنی ناشی از بیماری تومور، تا آن را از شکستگی ضربه‌ای که در استخوان سالم به دنبال ضربه‌ای مانند سقوط تصادفی رخ می‌دهد، متمایز کنیم).
سایر علائم احتمالی عبارت‌اند از:
- خستگی سریع
- همیشه بی‌حال بودن
- تب
- عرق شبانه
- کم خونی (کاهش پاتولوژیک هموگلوبین)
- کاهش وزن غیرقابل‌توضیح
تومور خوش‌خیم
در مورد تومور خوش‌خیم استخوان، ممکن است هیچ اختلالی وجود نداشته باشد یا در صورت وجود توده تومور بزرگ یا توده‌ای که اعصاب مجاور را فشرده می‌کند، ممکن است موارد زیر ظاهر شود:
- تورم ناحیه اطراف استخوان بیمار
- درد
- سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی
- تومورهای خوش‌خیم استخوان متاستاز نمی‌دهند، اما به‌ندرت می‌توانند به تومورهای بدخیم تبدیل شوند.
سرطان استخوان ثانویه (متاستاز)
متاستاز استخوان باعث می‌شود:
- درد شدید، عموماً مداوم که با مصرف مسکن‌ها کم یا کم می‌شود،
- کمبود حرکت / حساسیت
- شکستگی‌های پاتولوژیک احتمالی. این علائم به‌طورکلی هرگونه اختلال مربوط به وجود تومور اولیه را که از آن منشأ گرفته است، کنار می‌زند.
تشخیص سرطان استخوان
معمولاً بیمار با شکایت از درد استخوانی قوی و مداوم به پزشک مراجعه می‌کند که به دنبال مصرف داروهای مسکن رایج تسکین نمی‌یابد و اغلب حتی در زمان استراحت نیز وجود دارد. یا والدینی که نگران کودک خود هستند به دلیل مشاهده تورم ناگهانی در نزدیکی استخوان، معمولاً در قسمت پایین گردن، بازوها یا پاها، به پزشک اطفال مراجعه می‌کنند. پزشک ممکن است با لمس ناحیه تحت تأثیر تورم و یا درد، وجود یک توده سخت، دردناک و ثابت را مشاهده کند که می‌تواند فرد را به سرطان مشکوک کند. بااین‌حال، برای تشخیص صحیح، پزشک باید آزمایش‌های کنترلی از جمله:
رادیوگرافی
برای اولین‌بار است که اجازه می‌دهد تا به مشاهده ضایعات استخوان‌های درشت و یا ظاهر استخوان غیرطبیعی با کلسیفیکاسیون خال‌خال ممکن است و یا یک کرم‌چاله در تیغه‌های استخوان همان (مانند یک سوراخ) یا استخوان زائده است. برای چشم متخصص می‌توان تومورهای خوش‌خیم استخوان را از طریق اشعه ایکس ساده تشخیص داد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی با ماده حاجب
تشخیص یک تومور خوش‌خیم یا بدخیم و به‌وضوح تشخیص، سایت، اندازه و گسترش موضعی بیماری را ممکن می‌سازد. بااین‌حال، تشخیص قطعیت نیاز به بیوپسی استخوان دارد.
بیوپسی
معاینه‌ای که شامل نمونه‌برداری از بیماری، با استفاده از یک سوزن بزرگ (بیوپسی سوزنی) یا یک اسکالپل (نمونه‌برداری “باز”)، برای ارسال به آزمایشگاه برای تجزیه‌وتحلیل بافت‌شناسی است. اطلاعات مهمی از گزارش بافت‌شناسی به دست می‌آید که برای ایجاد بهترین درمان و پیش‌آگهی مفید است، مانند:
- مرحله بیماری
- درجه بدخیمی (هر چه درجه ۱ مطلوب‌تر باشد درجه ۴ مطلوب‌تر است)
ارزیابی دوره‌ای آلکالین فسفاتاز در خون می‌تواند نشانگر بیماری باشد، به‌ویژه زمانی که در زمان تشخیص به مقدار زیاد در خون یافت شود. دوز دوره‌ای امکان تقریب خوبی از سیر بالینی سرطان و پاسخ آن به درمان ها را فراهم می‌کند.
اسکن استخوان
CT یا PET کل اسکن استخوان بدن یک مرور کلی از سلامت کل اسکلت فراهم می‌کند. این اسکن‌ها احتمال یا گسترش سرطان استخوان و شدت آن را نشان میدهند و می‌توانند اطلاعات بسیار مفیدی در اختیار قرار دهند. از طرفی این اسکنرها جزبی عارضه‌ترین سیستم‌های تصویربرداری پزشکی هستند.
درمان سرطان استخوان
درمان سرطان اولیه استخوان معمولاً شامل ترکیبی متغیر است از مواردی چون:
- عمل جراحی
- رادیوتراپی
- شیمی‌درمانی
پس از جراحی، شیمی‌درمانی معمولاً برای کاهش خطر عود انجام می‌شود. درمان استئوسارکوم ترکیبی از شیمی‌درمانی و جراحی است. شیمی‌درمانی می‌تواند قبل و یا بعد از عمل جراحی باشد. بل از جراحی، هدف آن کوچک‌تر کردن توده تومور و تسهیل کار جراح است، یعنی حذف کامل سرطان، شامل بخش کوچکی از بافت سالم، و همچنین نجات و بازسازی اندام تحت تأثیر تومور. علاوه بر این، به نظر می‌رسد مرگ سلول‌های تومور بیش از ۹۵٪ پس از شیمی‌درمانی قبل از عمل، با افزایش امید به زندگی یک بیمار در ۵ سال حدود ۹۰٪ همراه باشد. در مورد کندروسارکوم، رزکسیون جراحی به‌صورت بلوک مورد نیاز است، اگرچه در مورد تومورهای با درجه پایین (کمتر تهاجمی)، مداخله تخریب کمتری را می‌توان در موارد منتخب انتخاب کرد. شیمی‌درمانی و رادیوتراپی در این نوع تومور کاربرد چندانی ندارند، زیرا توموری است که از نظر رگ‌های خونی بسیار غنی نیست و بنابراین اکسیژن چندانی ندارد و شرایط نامطلوبی برای پاسخ خوب رادیویی و شیمی‌درمانی است.
یک سرطان استخوان به‌خصوص شدید که در یک اندام قرار دارد ممکن است نیاز به قطع عضو داشته باشد.
متاستاتیک استخوان با پرتودرمانی و یا درمان پزشکی درمان (به‌عنوان‌مثال شیمی‌درمانی، بیس فسفونات‌ها، …)
تومورهای خوش‌خیم استخوان هیچ نیاز به درمان ندارد، به جز در مورد توده بیش از حد بزرگ و یا فشرده‌سازی ساختار عصب، یا در مورد علائم که در آن مراقبت‌های منحصراً جراحی است.
جلوگیری
از آنجایی که علت سرطان استخوان مشخص نیست، نمی توان غربالگری پیشگیرانه برای این سرطان انجام داد.
