سرطان رحم، یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در بین زنان، به عنوان یک چالش جدی در حوزه بهداشت جامعه و پزشکی ظاهر شده است. این بیماری که اکثراً در لایه‌های بافت رحم زنان تشکیل می‌شود، می‌تواند به سرعت گسترش یابد. برخی از عوامل خطرناک مانند ژنتیک، عوامل محیطی و ویژگی‌های فردی، ریشه‌های این بیماری را تشکیل می‌دهند. در این مقاله، به بررسی چگونگی ایجاد و گسترش سرطان رحم، علائم و نشانه‌های آن، روش‌های تشخیص و درمان و مهمترین راهکارهای پیشگیری خواهیم پرداخت. همچنین، به بررسی تأثیر این بیماری بر کیفیت زندگی زنان و اهمیت آگاهی جامعه نسبت به پیشگیری از سرطان رحم خواهیم پرداخت. درک عمیق‌تر از این بیماری و ارتقاء سطح آگاهی در جامعه، گامی مؤثر به سوی کاهش ابتلاء به سرطان رحم و بهبود سلامت زنان است.
در این مقاله می خوانید :
سرطان رحم چیست؟
سرطان رحم یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در زنان است. رحم از سلول‌هایی به نام آندومتر تشکیل شده است که به طور منظم ضخیم می‌شوند و در زمان قاعدگی ریزش می‌کنند. این سلول‌ها گاهی دچار تغییراتی می‌شوند و می‌توانند به طور غیر طبیعی تقسیم و تکثیر شوند. این بیماری سرطان رحم یا سرطان آندومتر نامیده می‌شود. سرطان رحم، که علامت رایج آن خونریزی غیرطبیعی رحم است، به عنوان یک نتیجه از تغییرات در سطح استروژن و پروژسترون در بدن رخ می‌دهد، اگرچه علت آن به طور کامل شناخته نشده است. مشورت با پزشک در صورت وجود درد غیرعادی یا خونریزی نامنظم واژن برای تشخیص زودهنگام سرطان رحم مهم است. پس از تشخیص، هیسترکتومی، روشی برای برداشتن رحم، معمولا برای درمان سرطان رحم انجام می‌شود.
علائم و نشانه‌های سرطان رحم
شایع‌ترین علامت سرطان رحم خونریزی غیرمعمول (غیرطبیعی) از واژن است، اگرچه بیشتر افرادی که خونریزی غیرطبیعی دارند سرطان ندارند. اگر دوران یائسگی را پشت سر گذاشته باشید، هرگونه خونریزی واژینال غیرطبیعی تلقی می‌شود. سایر علائم شایع ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خون ریزی شدید در دوران قاعدگی یا تغییر در دوره های قاعدگی
- خونریزی واژینال بین قاعدگی
- قاعدگی که بدون وقفه ادامه می‌یابند.
- ترشحات آبکی، که ممکن است بوی بدی داشته باشد.
- کاهش وزن بدون دلیل
- مشکل ادرار کردن
- درد شکم
- درد در هنگام رابطه جنسی
اگر سرطان رحم به مرحله پیشرفته‌تری برسد، ممکن است علائم اضافی ایجاد کند این علائم شامل:
- درد در پشت، پاها یا لگن
- ازدست‌دادن اشتها
- خستگی
- حالت تهوع
علت ایجاد سرطان رحم
مانند بیشتر سرطان‌ها، در این سرطان نیز مشخص نیست که چه عواملی باعث سرطان رحم می‌شود. آنچه شناخته شده است این است که چیزی باعث ایجاد تغییرات (جهش) در DNA سلول‌های رحم می‌شود. این جهش سلول‌های سالم و طبیعی را به سلول‌های غیرطبیعی تبدیل می‌کند. سلول‌های سالم با سرعت تعیین شده رشد و تکثیر می‌شوند و در نهایت در یک زمان مشخص می‌میرند. سلول‌های غیرطبیعی خارج از کنترل رشد و تکثیر می‌یابند و در یک زمان مشخص نمی‌میرند. این سلول‌های غیرطبیعی انباشته شده یک توده (تومور) تشکیل می‌دهند. سلول‌های سرطانی به بافت‌های مجاور حمله کرده و می‌توانند از تومور اولیه جدا شده و در جاهای دیگر بدن پخش شوند (متاستاز کنند). عواملی که خطر سرطان آندومتر را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- تغییر در تعادل هورمون‌های زنانه در بدن. تخمدان‌ها دو هورمون اصلی زنان استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند. نوسانات در تعادل این هورمون ها باعث تغییر در آندومتر می شود.
- یک بیماری یا شرایطی که میزان استروژن را افزایش می‌دهد، اما میزان پروژسترون را در بدن افزایش ندهد، در می‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد. به‌عنوان‌مثال می‌توان به الگوی تخمک‌گذاری نامنظم اشاره کرد که ممکن است در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، چاقی و دیابت اتفاق بی‌افتد.
- مصرف هورمون‌هایی بعد از یائسگی که حاوی استروژن هستند اما پروژسترون ندارند، خطر سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد.
- یک نوع نادر از تومور تخمدان که استروژن ترشح می‌کند نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد.
- شروع قاعدگی در سنین پایین قبل از ۱۲ سالگی، یا شروع دیرتر یائسگی خطر سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد. هرچه دوره‌های بیشتری داشته باشید، آندومتر بیشتر در معرض استروژن قرار داشته است.
- اگر هرگز باردار نشده‌اید، بیشتر از کسی که حداقل یک بارداری داشته در معرض خطر سرطان آندومتر هستید.
- با افزایش سن، خطر ابتلا به سرطان آندومتر افزایش می‌یابد. سرطان آندومتر اغلب پس از یائسگی رخ می‌دهد.
- چاقی خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد. زیرا چربی اضافی بدن تعادل هورمون‌های بدن شما را تغییر می‌دهد.
- مصرف داروی تاموکسیفن برای سرطان پستان می‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد. اگر از تاموکسیفن استفاده می‌کنید، با پزشک خود در میان بگذارید. برای اکثر افراد، فواید تاموکسیفن بیشتر از خطر کوچک سرطان آندومتر است.
- سندرم لینچ که سرطان روده بزرگ غیرپلیپوزیتی ارثی (HNPCC ) نیز نامیده می‌شود. سندرمی است که خطر سرطان روده بزرگ و سایر سرطان‌ها از جمله سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد. سندرم لینچ در اثر جهش ژنی منتقل شده از والدین به فرزندان است. اگر یکی از اعضای خانواده سندرم لینچ تشخیص‌داده‌شده است، در مورد خطر ابتلا به سندرم ژنتیک با پزشک خود صحبت کنید. اگر مبتلا به سندرم لینچ شده‌اید، از پزشک خود بپرسید که چه آزمایشات غربالگری سرطان را باید انجام دهید.
- ضخیم شدن پوشش دیواره رحم (هایپرپلازی آندومتر)
- سابقه خانوادگی سرطان تخمدان، رحم یا روده
روش‌های تشخیص سرطان رحم
زنانی که یک یا چند مورد از علائم سرطان رحم را تجربه می‌کنند باید به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند. پس از معاینه لگن، ممکن است برخی آزمایشات برای تشخیص سرطان رحم لازم باشد. در ادامه به بررسی سایر روش‌های تشخیصی پرداخته‌ایم.
معاینه فیزیکی لگن
در طول معاینه لگن، پزشک بادقت قسمت خارجی دستگاه تناسلی را بررسی می‌کند و سپس دو انگشت یک‌دست را وارد واژن می‌کند و هم‌زمان دست دیگر را روی شکم شما فشار می‌دهد تا رحم و تخمدان‌های شما را احساس کند. وی همچنین وسیله‌ای به نام اسپکولوم را وارد واژن شما می‌کند. اسپکولوم واژن شما را باز می‌کند تا پزشک بتواند واژن و دهانه رحم شما را از نظر ناهنجاری مشاهده کند.
سونوگرافی
پزشک ممکن است سونوگرافی (استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از رحم) از طریق واژن را برای بررسی ضخامت و بافت آندومتر و کمک به رد سایر شرایط توصیه کند. در این روش، دستگاهی به نام مبدل به واژن شما وارد می‌شود. مبدل با استفاده از امواج صوتی تصویری از رحم شما ایجاد می‌کند. این روش به پزشک کمک می‌کند تا به دنبال ناهنجاری در پوشش رحم باشد.
هیستروسکوپی
در حین هیستروسکوپی (استفاده از یک اسکوپ برای بررسی آندومتر)، پزشک یک لوله نازک، انعطاف پذیر و روشن (هیستروسکوپ) را از طریق واژن و دهانه رحم وارد رحم می‌کند. یک لنز روی هیستروسکوپ به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل رحم و آندومتر را بررسی کند.
بیوپسی (نمونه‌برداری)
برای به‌دست‌آوردن نمونه‌ای از سلول‌ها از داخل رحم برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی، احتمالا تحت بیوپسی آندومتر قرار خواهید گرفت. نمونه برداری از آندومتر در مطب متخصص انجام می‌شود و معمولا نیازی به بیهوشی ندارد. یک لوله نازک و بلند (پیپل) به واژن وارد می‌شود تا به آرامی سلول‌ها را از پوشش رحم مکش کند.
انجام جراحی برای نمونه برداری از بافت برای آزمایش
اگر در طی بیوپسی نتوان به‌اندازه کافی بافت به دست آورد یا نتایج بایوپسی مشخص نباشد، احتمالاً باید تحت روشی به نام اتساع و کورتاژ (dilation and curettage) قرار بگیرید. در طول D&C بافت از پوشش رحم شما خراشیده می‌شود و در زیر میکروسکوپ از نظر سلول‌های سرطانی بررسی می‌شود.
آزمایش خون و ادرار
برای ارزیابی سلامت عمومی و اطلاع از تصمیمات درمانی، ممکن است از آزمایش خون و ادرار استفاده شود.
تست‌های دیگر
اگر سرطان رحم تشخیص داده شود، ممکن است اسکن‌های دیگری لازم باشد تا مشخص شود آیا سرطان به سایر قسمت‌های بدن سرایت کرده است یا نه؟ مانند اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی. برای انواع خاصی از سرطان رحم، مانند سارکوم، ممکن است از اسکن (PET SCAN) استفاده شود.
در صورت یافتن سرطان رحم، احتمالاً به پزشکی که در زمینه درمان سرطان‌های مربوط به سیستم تولیدمثل زنان (متخصص زنان و زایمان زنان) متخصص است ارجاع می‌شوید.
مرحله بندی سرطان رحم
هنگامی که سرطان تشخیص داده شد، پزشک برای تعیین میزان (مرحله) سرطان شما تلاش می‌کند. آزمایشاتی که برای تعیین مرحله سرطان استفاده می‌شود ممکن است شامل اشعه ایکس قفسه سینه، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT Scan)، توموگرافی انتشار پوزیترون و آزمایش خون باشد. تعیین نهایی مرحله سرطان ممکن است فقط پس از عمل جراحی برای درمان سرطان قابل انجام باشد. پزشک از اطلاعات این آزمایشات و روش‌ها برای تعیین مرحله سرطان استفاده می‌کند. مراحل سرطان آندومتر با استفاده از اعداد از یک تا چهار نشان داده می‌شود و کم‌ترین مرحله نشان می‌دهد که سرطان فراتر از رحم رشد نکرده است. در مرحله چهارم، سرطان به اندام‌های مجاور مانند مثانه درگیر شده یا به مناطق دوردست بدن گسترش‌یافته است.
سرطان رحم مرحله ۱
سرطان فقط در رحم است. هیچ سرایتی به بافت‌های اطراف یا نقاط دوردست بدن وجود ندارد. مرحله ۱ را می‌توان تحت دو عنوان جداگانه مورد بحث قرار داد، بسته به اینکه آیا سلول‌های سرطانی به بافت‌های عضلانی رحم (میومتر) گسترش یافته‌اند یا خیر.
مرحله ۲ سرطان رحم
سرطان در رحم و دهانه رحم دیده می‌شود. به عبارت دیگر، سرطان از بدن رحم گسترش یافته و به سمت بافت‌های همبند پشتیبان دهانه رحم پیش رفته است. هیچ متاستازی به غدد لنفاوی یا نقاط دوردست بدن وجود ندارد.
سرطان رحم مرحله ۳
سرطان به خارج از رحم گسترش یافته است. مرحله ۳ سرطان رحم را می توان با توجه به گسترش به لوله‌های فالوپ، تخمدان ها و لنف نزدیک رحم به زیر عنوان‌ها تقسیم کرد.
سرطان رحم مرحله ۴
آخرین مرحله سرطان رحم است. سرطان به راست روده، مثانه یا اندام‌های دورتر بدن گسترش یافته است. تحت ۲ عنوان فرعی بررسی می‌شود. سرطان رحم مرحله 4A: سرطان پوشش رکتوم یا مثانه در سراسر زندگی او گسترش یافت. سرطان رحم مرحله 4B: سرطان به لنف در ناحیه کشاله ران، استخوان ها یا اندام های دوردست مانند ریه ها گسترش یافته است.
روش‌های درمان سرطان رحم
پزشک بر اساس میزان پیشرفت سرطان، شرایط عمومی بیمار و انتخاب و ترجیحات بیمار ممکن است یکی یا ترکیبی از روش‌های زیر را پیشنهاد دهد.
عمل جراحی
جراحی (هیس ترکت و می و سالپینگو – اوفرکتومی دوطرفه): رایج‌ترین روش درمان سرطان رحم برداشتن رحم و دهانه رحم با جراحی است. به این روش هیسترکتومی کلی گفته می‌شود. اگر لوله‌های رحمی و هر دو تخمدان نیز برداشته شوند، به آن سالپینگو – اوفرکتومی دوطرفه گفته می‌شود. از آنجا که تخمدان‌ها استروژن تولید می‌کنند، هورمونی که ممکن است باعث رشد سرطان شود؛ اغلب برداشته می شوند تا خطر بازگشت سرطان کاهش یابد. جراحی را می‌توان از طریق برش شکم (لاپاراتومی) یا با استفاده از جراحی لاپاراسکوپی انجام داد.
برای اکثر زنان مبتلا به سرطان رحم، جراحی تنها روش درمانی موردنیاز است، به‌خصوص اگر سرطان زود تشخیص داده شود و به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا نکند. برای زنانی که قبل از درمان یائسه نشده‌اند و قرار است عمل جراحی دوطرفه سالپینگو اوفرکتومی انجام دهند، با برداشتن تخمدان‌ها یائسه می‌شوند؛ بنابراین، اگر نگران این هستید که چگونه جراحی روی باروری شما تأثیر بگذارد، لازم است که قبل از شروع درمان با متخصص خود صحبت کنید.
پرتو درمانی
پرتودرمانی از پرتوهای انرژی زا مانند اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای کاهش خطر عود سرطان پس از جراحی، پرتودرمانی را توصیه کند. در شرایط خاص، پرتودرمانی نیز ممکن است قبل از جراحی برای کوچک شدن تومور و برداشتن آسان‌تر آن باشد. اگر فرد آن‌قدر سالم نیست که بتواند تحت عمل جراحی قرار بگیرد، فقط می‌تواند پرتودرمانی را انتخاب کنید. پرتودرمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- منبع تشعشع دستگاه خارج از بدن است. هنگام تابش پرتوی خارجی، فرد روی یک تخت دراز می‌کشد درحالی‌که دستگاهی اشعه را به نقاط خاصی از بدن هدایت می‌کند.
- منبع تابش در داخل بدن قرار می‌گیرد (براکی تراپی). جایی که مواد رادیواکتیو در لوله‌های نازک قرار داده می‌شود و به‌صورت داخلی در نزدیکی سرطان قرار می‌گیرد.
- پرتودرمانی در ناحیه لگن ممکن است باعث یائسگی شود، بنابراین اگر نگران هستید که درمان چه تأثیری روی باروری شما می‌گذارد، بهتر است که قبل از شروع درمان، نگرانی خود را با تیم درمانی خود مطرح کنید.
شیمی درمانی
در شیمی درمانی از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. ممکن است از یک داروی شیمی درمانی استفاده شود، یا از دو یا چند دارو به صورت ترکیبی استفاده شود. ممکن است داروهای شیمی درمانی را از طریق قرص (خوراکی) یا از طریق تزریق (از راه وریدی) دریافت کنید. این داروها وارد جریان خون می‌شوند و با عبور از بدن، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. در صورت افزایش خطر بازگشت سرطان، گاهی اوقات شیمی‌درمانی توصیه می‌شود. همچنین می‌توان از آن قبل از جراحی برای کوچک‌سازی سرطان استفاده کرد تا احتمال اینکه سرطان در حین جراحی به طور کامل برداشته شود، وجود دارد. شیمی درمانی ممکن است برای درمان سرطان آندومتر پیشرفته یا عودکننده که به خارج از رحم گسترش یافته است نیز، توصیه شود.
هورمون درمانی
هورمون درمانی شامل مصرف داروهایی برای کاهش سطح هورمون‌ها در بدن است هورمون درمانی معمولا در صورت گسترش سرطان یا بازگشت سرطان (عود مجدد) انجام می‌شود. همچنین اگر امکان جراحی نباشد گاهی از آن استفاده می‌شود. پروژسترون اصلی‌ترین درمان هورمونی برای زنان مبتلا به سرطان رحم است و به صورت قرص یا تزریق توسط پزشک عمومی یا پرستار در دسترس است، که به کوچک شدن برخی سرطان‌ها و کنترل علائم کمک می‌کند.
درمان دارویی هدفمند
درمان‌های دارویی هدفمند روی نقاط ضعف خاص موجود در سلول‌های سرطانی متمرکز هستند. با مسدودکردن این نقاط ضعف، درمان‌های دارویی هدفمند می‌توانند سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. برای درمان سرطان پیشرفته آندومتر، دارودرمانی هدفمند معمولاً همراه با شیمی‌درمانی است.
ایمونوتراپی
ایمونوتراپی یک درمان دارویی است که به سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کند تا با سرطان مقابله کند. سیستم ایمنی بدن شما که علیه بیماری مبارزه می‌کند ممکن است به سرطان حمله نکند، زیرا سلول‌های سرطانی پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که سلول‌های سیستم ایمنی را کور می‌کنند. ایمنی درمانی با تداخل در این روند کار می‌کند. برای سرطان آندومتر، اگر سرطان پیشرفته باشد و سایر درمان‌ها کمکی نکرده باشند، ممکن است ایمنی درمانی در نظر گرفته شود.
راه‌های پیشگیری از سرطان رحم
پیشگیری از سرطان رحم از طریق اقداماتی که از دوران نوجوانی شروع می‌شود، امری بسیار حائز اهمیت است. دریافت واکسن HPV در دوران نوجوانی، یکی از مؤثرترین راهکارها در جلوگیری از انتقال ویروس‌های HPV و از پیشگیری از سرطان رحم محسوب می‌شود. همچنین، انجام منظم آزمون پاپ اسمیر توسط پزشک زنان، که به تشخیص زودرس تغییرات پیش سرطانی کمک می‌کند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. مراقبت‌های پزشکی منظم و مشاوره با پزشک درباره مصرف داروهای هورمونی، کنترل وزن، فعالیت بدنی منظم، و تغذیه سالم نیز به عنوان اقدامات پیشگیری مؤثر در کاهش خطر سرطان رحم مطرح می‌شوند. به علاوه، کاهش عوامل خطری نظیر سیگاری و پیشگیری از عفونت‌های ناحیه تناسلی نیز نقش مهمی در حفظ سلامت زنان ایفا می‌کنند. این تدابیر همگام با یک سبک زندگی سالم، به طور کلی، به افزایش احتمال پیشگیری از سرطان رحم کمک خواهند کرد.
