شیمی‌درمانی می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد، زیرا از داروهایی استفاده می‌کند که قادر به تخریب سلول‌های در حال تکثیر فعال مانند سلول‌های سرطانی هستند و در نتیجه از پیشرفت و گسترش بیماری جلوگیری می‌کنند.
در واقع شیمی‌درمانی برای جلوگیری از توسعه تومور سرطانی در بدن انسان است. این مورد یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان است، اما در همه موارد استفاده نمی‌شود. برای بیمارانی که قرار است تحت چنین درمانی قرار گیرند، دانستن علائم، اثربخشی و سایر ویژگی‌های آن مفید خواهد بود.
در این مقاله می خوانید :
درصد موفقیت شیمی‌درمانی
نمی‌توان به طور دقیق میزان موفقیت شیمی‌درمانی را تعیین کرد. ازآنجایی‌که به نوع سرطان و مرحله آن بستگی دارد، شانس بهبودی متفاوت است. به‌طورکلی، هر چه پزشکان زودتر سرطان را تشخیص دهند، با ملایمت بیشتری می‌توان آن را درمان کرد و احتمال بهبودی بیشتر می‌شود. به‌عنوان‌مثال، بسیاری از بیماران سرطانی در مراحل اولیه نیازی به شیمی‌درمانی ندارند.
از طرفی بیان درصد موفقیت شیمی‌درمانی به‌تنهایی نیز دشوار است زیرا پزشکان معمولاً از آن به‌عنوان تنها درمان استفاده نمی‌کنند، بلکه آن را با سایر درمان‌ها ترکیب می‌کنند. در بسیاری از موارد، شیمی‌درمانی خطر عود سرطان را کاهش می‌دهد.
شیمی‌درمانی نتایج خوبی در سرطان خون، سرطان‌های لنفاوی و سرطان بیضه نشان می‌دهد. بااین‌حال، تأثیر آن در اکثر تومورهای اندام مانند سرطان کبد، سرطان کلیه، سرطان ریه، سرطان پوست و سرطان پیشرفته پستان محدود یا مشکوک است.
از سوی دیگر، محققان استرالیایی (Morgan G et al.; Clin Oncol 16; 2004) به این نتیجه رسیدند که برخی از داروهای شیمی‌درمانی (داروهای سیتوتوکسیک) فقط در زیرمجموعه کوچکی از بیماران کار می‌کنند و بیشتر در انواع نادر سرطان مؤثر هستند. به‌ویژه، اگر متاستازها از قبل وجود داشته باشند، بیماران فقط می‌توانند به افزایش اندکی در امید به زندگی خود در نتیجه شیمی‌درمانی امیدوار باشند.
شیمی‌درمانی هنوز به طور معمول برای بسیاری از بیماران پس از جراحی تجویز می‌شود. بهتر است منافع و خطرات در هر مورد جداگانه سنجیده شود.
نگاهی دقیق‌تر به تأثیر شیمی‌درمانی
اگرچه در مقایسه با درمان‌های جدید که بخش خاصی را هدف می‌گیرند، دقت کمتری دارد اما شیمی‌درمانی هنوز بخش اساسی درمان سرطان است و دائماً در حال تکامل است. هدف از تحقیقات شیمی‌درمانی این است که این درمان‌ها مؤثرتر شود.
بسیاری از مطالعات در تلاشند تا تست‌های پیش‌بینی‌کننده‌ای را برای پیش‌بینی دقیق‌تر پیش‌بینی کنند که کدام بیماران از شیمی‌درمانی سود می‌برند و کدام نه.
برای یک بیمار سرطانی، انجام شیمی‌درمانی به معنای مصرف دارو است. از سوی دیگر، انجام رادیوتراپی به معنای دریافت پرتو از طریق لایه‌های سطحی بدن، با استفاده از ماشین‌هایی است که قادر به ساطع پرتو و ضربه‌زدن به تومور به روشی روزافزون است.
داروها و تشعشعات به‌محض ورود به سلول متفاوت عمل می‌کنند، اما در بیشتر موارد باعث آسیب به DNA می‌شوند (شکستن مارپیچ دوگانه، جلوگیری از تکرار یا ترمیم آن، مسدودکردن رونویسی آن). به‌این‌ترتیب با زمان‌ها و راه‌های مختلف بسته به تفاوت در نوع آسیب ایجاد شده، رشد سلول سرطانی متوقف می‌شود و می‌میرد.
چرا گاهی اوقات شیمی‌درمانی جواب نمی‌دهد؟
شیمی‌درمانی گاهی اوقات به دلیل به‌اصطلاح مقاومت سلول‌های سرطانی جواب نمی‌دهد. دو نوع وجود دارد:
اولین مورد مقاومت ناشی از ساختار ژنتیکی تومور یا بخشی از سلول‌های آن است و در این مورد شیمی‌درمانی در ایجاد انقباض تومور مشکل بیشتری دارد.
دوم مقاومتی است که تومور در طول زمان به دست می‌آورد و به آن اجازه می‌دهد حمله شیمی‌درمانی را دور بزند و به رشد خود ادامه دهد. به‌عنوان‌مثال، درصورتی‌که هدف یک داروی ضدسرطان مهار تولید پروتئین خاصی باشد، تومور می‌تواند با استفاده از پروتئین‌های مشابه دیگر برای مقاومت در برابر اثر دارو واکنش نشان دهد.
آیا باید از شیمی‌درمانی استفاده کنم؟
اثربخشی شیمی‌درمانی برای سرطان از بیمار به بیمار دیگر متفاوت است. همه چیز به ترکیب عوامل ضد تومور بستگی دارد. درهرصورت شیمی‌درمانی بخشی از درمان پیچیده سرطان است. هنگام تعیین چنین روشی، موارد زیر در نظر گرفته می‌شود:
- نوع تومور
- وضعیت فعلی بیمار
- امکان برداشتن تومور با جراحی
- پیداکردن نئوپلاسم در بدن
- درجه پیشرفت بیماری
شیمی‌درمانی با کاشکسی (خستگی بسیار شدید)، مسمومیت شدید و کانون‌های تومور ثانویه در کبد یا مغز انجام نمی‌شود. به‌طورکلی، این روش درمانی را می‌توان در هر مرحله از انکولوژی استفاده کرد، به‌ویژه:
- با خطر بالای متاستاز
- آسیب به غدد لنفاوی
- تومور بزرگ قبل از جراحی
- برای بهبود اثربخشی پرتودرمانی
گاهی اوقات، با توجه به نتایج آزمایش، مشخص می‌شود که سلول‌های سرطانی به شیمی‌درمانی بسیار حساس هستند. سپس به روش اصلی درمان تبدیل می‌شود که نیازی به استفاده از روش‌های اضافی ندارد.
بهبودی پس از شیمی‌درمانی
اثربخشی شیمی‌درمانی در متاستازها شروع بهبودی پس از یک دوره درمان را ثابت می‌کند. بیماران این وضعیت را به‌عنوان یک بهبودی کامل درک می‌کنند، اما این مفهوم در مورد سرطان در پزشکی اعمال نمی‌شود.
در رابطه درمان، پزشکان از اصطلاح “رمیسیون” استفاده می‌کنند، به این معنی که در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از سرطان در بدن بیمار وجود ندارد. اما این تضمین ۱۰۰٪ برای عدم بازگشت بیماری را نمی‌دهد.
گاهی سلول‌های سرطانی موزی تر از آن چیزی هستند که ما فکر می‌کنیم. باگذشت زمان، جهش‌هایی در آنها رخ می‌دهد و در نتیجه مقاومت دارویی ایجاد می‌شود. قوی‌ترین سلول‌های تومور زنده می‌مانند و مکانیزم دفاعی در برابر داروهایی که برای آنها سمی هستند به دست می‌آورند. به همین دلیل است که پزشکان اغلب رژیم‌درمانی را تغییر می‌دهند و داروهای جدید تجویز می‌کنند. بسته به نحوه واکنش بدن انسان به آنها، اشکال مختلفی از پاسخ وجود دارد:
- بهبودی کامل تومور از بین می‌رود، دیگر در بدن شناسایی نمی‌شود.
- بهبودی جزئی اندازه تومور تا درصد معینی کاهش‌یافته است.
- وضعیت سمور. تومور اندازه خود را حفظ کرد، اما به سایر اندام‌ها سرایت نکرد.
- پیشرفت سرطان به درمان مداوم پاسخ نمی‌دهد و به رشد خود ادامه می‌دهد.
عود سرطان پس از شیمی‌درمانی
احتمال عود با شکل انکولوژی تعیین می‌شود. به‌عنوان‌مثال سرطان کبد به داروهای شیمی‌درمانی پاسخ خوبی نمی‌دهد و در سرطان سینه حداکثر اثربخشی آنها مشاهده می‌شود. این بیماری هم در پایان دوره درمان و هم پس از مدتی می‌تواند عود کند. این می‌تواند یک دوره بسیار طولانی باشد که بیش از یک سال طول می‌کشد.
هنگامی که سلول‌های سرطانی پس از جراحی یا شیمی‌درمانی در بدن باقی می‌مانند، کل فرایند بدخیم دوباره شروع به رشد می‌کند. تأیید این واقعیت که حتی یک سلول سرطانی در بدن باقی نمانده است غیرممکن است. چنین روش‌های تشخیصی هنوز وجود ندارد.
سلول‌های سرطانی بسیار کوچک هستند و می‌توانند در هرجایی قرار گیرند. علاوه بر این، آنها نمی‌توانند برای سال‌ها خود را نشان دهند و در یک‌لحظه شروع به تکثیر و ایجاد متاستاز می‌کنند.
برای جلوگیری از این اتفاق، بیمار باید دائماً تحت‌نظر یک متخصص سرطان باشد و پزشک اقدامات پیشگیرانه مختلفی را انجام می‌دهد. معاینات منظم کلید تشخیص به‌موقع عود است.
ارزیابی اثربخشی شیمی‌درمانی
ارزیابی اثربخشی شیمی‌درمانی باید در طول درمان انجام شود تا بفهمیم شیمی درمانی جواب داده است یا خیر. این کار باعث می‌شود تا در صورت لزوم شیمی درمانی مجدداً تنظیم شود. به‌منظور ارزیابی، پزشک موارد زیر را تجویز می‌کند:
- آزمایش خون برای نشانگرهای تومور
- روش‌های ابزاری MRI، CT، سونوگرافی، و غیره
- مطالعه عملکرد اندام‌های آسیب‌دیده با استفاده از تکنیک‌های بسیار تخصصی
همچنین بیمار به طور مرتب توسط پزشک معاینه می‌شود که وضعیت او را ارزیابی می‌کند. اگر درمان تجویز شده نتایج خوبی را نشان دهد، ادامه می‌یابد. در غیر این صورت، تاکتیک‌ها تنظیم می‌شوند، مانند داروها، ترکیب و دوز آنها تغییر می‌کند.
