شیمی درمانی درمان دارویی سرطان با به اصطلاح سیتواستاتیک است. این دارو یا به عنوان یک درمان انفرادی یا در ترکیب با سایر روش‌های درمانی استفاده می‌شود. اما هدف از انجام پرتودرمانی، ایجاد و تابش پرتوهای یونیزه کننده و تخریب کننده بر سلول است. در این مقاله قصد داریم به طور کامل به بررسی تفاوت شیمی درمانی و پرتودرمانی بپردازیم. با ما همراه باشید.
در این مقاله می خوانید :
پرتودرمانی چیست؟
اساس پرتودرمانی پزشکی، تشعشعات یونیزه کننده ذرات و اثرات مضر آنها بر سلول‌های زنده است. پرتوهای با دوز بالا به مواد ژنتیکی سلول‌های در معرض آن آسیب می‌زند. برخلاف سلول‌های سالم، سلول‌های سرطانی به سختی می‌توانند چنین آسیبی را تحمل کنند در نهایت آنها از بین می‌روند. پرتودرمانی بر اساس انرژی موجود به دو دسته پرتوهای نرم (تا ۱۰۰ کیلو ولت)، پرتوهای سخت (بیش از ۱۰۰ کیلو ولت) و مگاولت درمانی (بیش از ۱۰۰۰ کیلو ولت) تقسیم می‌شود. پرتوهای نرم و سخت در درجه اول برای تومورهای سطحی استفاده می‌شود، در حالی که درمان مگاولت برای تومورهای عمیق استفاده می‌شود.
شیمی درمانی چیست؟
پزشکان شیمی درمانی را درمان تومورهای بدخیم با به اصطلاح سیتواستاتیک می‌نامند. این داروها در چرخه تکثیر سلول‌ها دخالت کرده و از تقسیم آنها جلوگیری می‌کنند (سیتواستاز = توقف سلولی). تأثیر سیتواستاتیک‌ها با تکثیر سریع‌تر سلول‌ها بیشتر می‌شود. و از آنجایی که سلول‌های سرطانی سرعت تقسیم بالایی دارند، به ویژه در برابر سیتواستاتیک حساس هستند. به عنوان یک قاعده، سیتواستاتیک‌ها نمی‌توانند بین سلول‌های سالم و سرطانی تمایز قائل شوند. شیمی درمانی می‌تواند به صورت بستری و یا به صورت سرپایی انجام شود. بیمار شیمی درمانی سرپایی را یا در مطب انکولوژیک یا در کلینیک سرپایی دریافت می‌کند.
مراحل شیمی درمانی
اساساً سه مرحله در شیمی درمانی وجود دارد که بیمار آن را طی می‌کند. این مراحل عبارتند از:
القاء: شیمی درمانی فشرده تا زمانی که تومور پسرفت کند.
مرحله تثبیت: شیمی درمانی با دوز کاهش یافته برای تثبیت پسرفت تومور.
مرحله نگهداری: درمان غیر تهاجمی که در مدت طولانی برای جلوگیری از عود رشد تومور انجام می‌شود.
تفاوت پرتودرمانی با شیمی درمانی
حوزه‌های پرتودرمانی و انکولوژی (مطالعه بیماری‌های تومور) ارتباط نزدیکی با هم دارند. بیماران سرطانی اغلب پرتودرمانی دریافت می‌کنند. پرتودرمانی سرطان را می‌توان به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی به عنوان رادیو-شیمی درمانی انجام داد. معمولا از پرتودرمانی قبل از جراحی تومور (پرتودرمانی نئوادجوانت) استفاده می‌شود، به عنوان مثال برای کوچک کردن تومور قبل از عمل ابتدا شیمی درمانی صورت می‌گیرد و بعد آن پرتو درمانی انجام می‌شود. با این حال، پرتودرمانی می‌تواند پس از برداشتن تومور با جراحی به منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده نیز مفید باشد.
شیمی درمانی چقدر طول می‌کشد؟
نمی‌توان به طور کلی گفت که بیمار چه مدت باید سیتواستاتیک دریافت کند. مدت زمان شیمی درمانی به نوع و مرحله سرطان، وضعیت سلامت عمومی بیمار و ترکیب داروهای انتخابی بستگی دارد (در شیمی درمانی معمولاً از داروهای سیتواستاتیک مختلف به صورت ترکیبی استفاده می‌شود). اساساً شیمی درمانی در چندین دوره درمانی انجام می‌شود. به این معنی که بیمار در یک یا چند روز سیتواستاتیک دریافت می‌کند. سپس چند هفته مکث می‌کنید، که در آن کوکتل ماده فعال می‌تواند اثر خود را بگذارد و بدن می‌تواند از عوارض جانبی بهبود یابد.
شیمی درمانی چه زمانی انجام می‌شود؟
حالا که با تفاوت شیمی درمانی و پرتودرمانی آشنا شدید به بررسی این دو درمان به صورت جداگانه می‌پردازیم. شیمی درمانی برای درمان بیماری‌های تومور بدخیم استفاده می‌شود. سیتواستاتیک‌ها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در نظر گرفته شده‌اند. زمینه‌های کاربرد عبارتند از، لوسمی‌ها، لنفوم‌ها، سرطان ریه، سرطان روده بزرگ یا معده، سرطان سینه و تومورهای بافت نرم.
پرتودرمانی چگونه انجام می‌شود؟
پرتودرمانی معمولاً در چند جلسه انجام می‌شود و برای این کار به دقت برنامه ریزی می‌شود. برای انجام این کار، پزشک از تصویربرداری (توموگرافی کامپیوتری، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) برای تعیین میدان تابش استفاده می‌کند. همچنین تعیین دوز و مدت تابش صحیح بسیار مهم است. تومورهای حساس به تشعشع (مانند سمینوما، لنفوم) وجود دارند که با دوز پایین به خوبی قابل درمان هستند، و تومورهای مقاوم به تشعشع (مانند ملانوما بدخیم، سارکوم) که با دوز بالای پرتو قابل درمان هستند. علاوه بر این، دوز به گونه‌ای انتخاب می‌شود که به طور موثر بافت تومور را بدون آسیب رساندن به بافت اطراف تا حد امکان از بین می‌برد.
شیمی درمانی چگونه انجام می‌شود؟
در طول شیمی درمانی، پزشک سیتواستاتیک را به بیمار تجویز می‌کند که به سلول‌های تومور حمله می‌کند و در نتیجه تومور را کوچک می‌کند یا رشد آن را مهار می‌کند. دوره معمول شیمی درمانی به صورت چرخه‌ای اتفاق می‌افتد. به این معنی که بیمار در فواصل منظم سیتواستاتیک دریافت می‌کند. دوره‌های زمانی که بین چرخه‌ها قرار دارند دقیقاً تعریف شده‌اند. اینکه چه تعداد از این چرخه‌ها باید انجام شود توسط پزشک به همراه بیمار تعیین می‌شود. اگر بیمار شیمی درمانی را به خوبی تحمل نکند، می‌توان فواصل بین سیکل‌ها را افزایش داد یا شیمی درمانی را متوقف کرد.
بین سیکل‌ها، پزشک بررسی می‌کند که آیا سرطان به تجویز سیتواستاتیک پاسخ می‌دهد یا خیر. او می‌تواند تشخیص دهد که آیا تومور کوچک شده است یا اینکه سلول‌های سرطانی پسرفت کرده‌اند. اگر درمان تاثیری نداشته باشد، ادامه شیمی درمانی مثل قبل فایده‌ای ندارد.
خطرات پرتودرمانی چیست؟
پرتودرمانی می‌تواند بسته به دوز پرتو و مدت زمان آن باعث ایجاد تعداد زیادی از عوارض جانبی شدید شود. بین عوارض جانبی پرتودرمانی حاد و عوارض جانبی مزمن پرتودرمانی تمایزی وجود دارد. عوارض جانبی حاد نتیجه تورم بافتی (ادم) ناشی از تابش است که عمدتاً در ناحیه تحت تابش ایجاد می‌شود. آنها به منطقه تحت تابش بستگی دارند. عوارض جانبی رادیوتراپی مزمن؛ پرتودرمانی اغلب باعث عوارض جانبی مزمن نیز می‌شود. پرتودرمانی در درجه اول منجر به تکثیر بافت همبند واکنشی (فیبروز) می‌شود. عواقب این امر به ناحیه تحت تابش بستگی دارد.
خطرات شیمی درمانی چیست؟
اکثر سیتواستاتیک‌ها نمی‌توانند بین سلول‌های سرطانی بیمار و سلول‌های سالم بدن تمایز قائل شوند. در اصل، آنها به طور خاص به سلول‌هایی با سرعت تقسیم بالا حمله می‌کنند. به عنوان مثال: سلول‌های مغز استخوان، غشای مخاطی و ریشه مو. این منجر به عوارض جانبی معمولی مانند:
- افزایش خطر عفونت
- اختلال لخته شدن خون
- کاهش عملکرد و خستگی
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- عفونت‌های دستگاه ادراری
- ریزش مو (مژه، ابرو، موی سر)
- آسیب به کبد، قلب، کلیه و بافت عصبی
هنگامی که سیتواستاتیک‌ها از طریق عروق تجویز می‌شوند، به اصطلاح اکستروازاسیون می‌ترسند. این بدان معنی است که دارو در کنار سیاهرگ جریان می‌یابد، نه در آن. این می‌تواند منجر به آسیب جدی به بافت اطراف و در بدترین حالت به مرگ سلول‌های آنجا شود. در صورت لزوم، بافت آسیب دیده باید به عنوان بخشی از یک عمل بریده شود.
