سرطان خون یکی از حادثههای پزشکی پیچیده و چالشبرانگیز است که هر ساله افراد زیادی را تحت تأثیر قرار میدهد. این نوع سرطان، در اصطلاح به لوسمی نیز شناخته میشود و شامل انواع مختلفی از بیماریها مانند لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)، لوسمی میلوئیدی حاد (AML)، لوسمی لنفوسیتیک مزمن (CLL) و لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) است. در سالهای اخیر، پیشرفتهای چشمگیری در درمان سرطان خون به وجود آمده است. از جمله رویکردهای درمانی موفق میتوان به درمانهای هدفمند، ترکیبات جدید داروها و انواع تراپیهای سلولی اشاره کرد. با این پیشرفتها، امیدواری برای بهبود شرایط بیماران با سرطان خون افزایش یافته و پژوهشها در حال ادامه هستند تا راهکارهای جدیدی برای مقابله با این بیماری مهم ارائه شود.
در این مقاله می خوانید :
طبقه بندی سرطان خون
سرطان خون بر اساس سرعت رشد و بدتر شدن و نوع سلولهای خونی درگیر طبقه بندی میشود.
گروه اول: بر اساس سرعت رشد و پیشرفت، به سرطان خون حاد و مزمن تقسیم میشود.
- سرطان خون حاد: زمانی اتفاق میافتد که بسیاری از سلولهای غیر طبیعی خون بالغ نشوند و نتوانند عملکردهای طبیعی را درست انجام دهند. شرایط میتواند خیلی سریع بد شود.
- سرطان خون مزمن: زمانی اتفاق میافتد که برخی سلولهای نابالغ وجود داشته باشد، اما سلولهای دیگر طبیعی هستند و میتوانند همانطور که باید کار کنند. شرایط کندتر از فرمهای حاد بد میشود.
گروه دوم: براساس نوع سلولهای درگیر، به سرطان خون لنفوسیتی و میلوژن تقسیم میشود.
- لوسمی لنفاوی (یا لنفوبلاستیک): شامل سلولهای مغز استخوان میشود که به لنفوسیتها، نوعی گلبول سفید تبدیل میشوند.
- سرطان خون میلوژن (یا میلوئیدی): شامل سلولهای مغز استخوانی است که سلولهای قرمز خون، پلاکتها و انواع دیگر گلبولهای سفید خون را ایجاد میکند.
انواع سرطان خون
انواع عمده سرطان خون عبارتند از:
- سرطان خون حاد لنفوسیتی (ALL): شایعترین نوع سرطان خون در کودکان خردسال است. البته میتواند در بزرگسالان نیز رخ دهد.
- سرطان خون حاد میلوژن (AML): شایعترین نوع سرطان خون حاد در بزرگسالان است. البته میتواند در کودکان نیز رخ دهد.
- لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL): شایعترین سرطان خون مزمن در بزرگسالان است، و ممکن است فرد مبتلا سالها بدون نیاز به درمان احساس بیماری نداشته باشد.
- لوسمی میلوژن مزمن(CML): این نوع سرطان خون عمدتا بزرگسالان را درگیر میکند. فرد مبتلا به CML ممکن است ماهها یا سالها قبل از اینکه وارد مرحلهای شود که سلولهای لوسمی با سرعت بیشتری رشد کنند؛ علائم کمی داشته یا علائمی نداشته باشد.
درمان سرطان خون
سرطان از بیماریهایی است که روند درمانی مشکلی دارد اما خوشبختانه قابل درمان است. برخی روشها هستند که بهمنظور جلوگیری از پیشرفت سرطان در بیماران استفاده میشوند و غالبا میزان بالایی از شانس موفقیت را بههمراه دارند. در ادامه شما با انواع روشهای درمانی سرطان خون آشنا میشوید. انواع روشهای درمان سرطان خون عبارتاند از:
- شیمی درمانی
- پیوند سلولهای بنیادی یا مغز استخوان
- اینترفرون یا ایمونوتراپی
- پرتو درمانی
- تارگت تراپی یا درمان هدفمند
- روشهای مکمل
- درمانهای حمایتی
در ادامه به بررسی هر یک از این موارد پرداختهایم.
شیمی درمانی
در روش شیمی درمانی بیماران سرطانی از داروهای ضد سرطان استفاده میکنند که هدف این داروها، از بینبردن تمام سلولهای سرطانی است؛ در حالتی که کمترین آسیب به سلولهای طبیعی و سالم بدن وارد شود. شیمی درمانی برای درمان سرطان خون، یا بهدلیل معالجه بیمار و یا بهدلیل تسکین درد و طولانی کردن عمر بیمار مورد استفاده قرار میگیرد. داروهای شیمی درمانی از رشد و تولید مثل سلولهای سرطانی جلوگیری میکنند و معمولا به صورت وریدی (تزریق در رگ) مصرف میشوند. برای جلوگیری از تزریق مکرر در این روش درمانی معمولا از کانترهای طولانی مدت در ورید استفاده میشود که در این صورت میتوان داروها را به سرم متصل به کانتر اضافه کرد.
برخی دیگر از داروهای شیمی درمانی نیز به صورت قرص و یا تزریق در زیر پوست تجویز و مصرف میشوند. معمولا سرطان خون لفنوسیتی مزمن با این روش درمان میشود. اما افرادی که به سرطان خون حاد مبتلا هستند، برای دریافت داروهای شیمی درمانی باید چندین هفته در بیمارستان بمانند. سایر بیماران نیز معمولا در خانه داروهای خود را مصرف میکنند اما بدیهی است که برای معاینه و برای گذراندن روند درمان به ویزیت منظم بیمارستان نیاز دارند.
مراحل شیمی درمانی سرطان خون
بسته به نوع لوسمی، ممکن است یک دارو یا ترکیبی از دو یا چند دارو دریافت کنید. داروها ممکن است به صورت قرص یا مایعات تجویز شوند که از طریق یک سوزن یا لوله وارد رگ میشوند. از طریق یک لوله وارد شده در قفسه سینه؛ یا از طریق تزریق به مایع مغزی نخاعی، شیمی درمانی انجام میشود. در درمان سرطان خون حاد، از سه مرحله مختلف شیمی درمانی استفاده میشود. این مراحل عبارتاند از:
- مرحله درمان القایی: درمان سرطان در بیمارانی که به سرطان خون حاد مبتلا هستند، غالبا با درمان القایی شروع میشود و این درمان معمولا چهار تا شش هفته طول میکشد.
- مرحله درمان تلفیقی: هدف از این مرحله در روش شیمی درمانی، از بینبردن آندسته از سلولهای سرطانی است که ممکن است در مرحله اول، زنده مانده باشند.
- مرحله درمان نگهدارنده: آخرین مرحله درمان سرطان خون لنفوسیتی حاد در کودکان، درمان نگهدارنده است که در مدت زمان طولانیتر مثلا برای دو تا سه سال، تجویز میشود. هدف از انجام این مرحله از درمان نیز، از بینبردن سلولهای سرطانی باقی مانده است.
در این میان، غالبا در سرطان خون میلوئیدی حاد، نقش و مدت زمان تجویز مرحله نگهدارنده شیمی درمانی همچنان در حال مطالعه است و در حال حاضر، در بسیاری از بیماران استفاده نمیشود. بهطور کلی، این مرحله از درمان به اندازه دو مرحله قبلی شدید نیست و ممکن است در برخی موارد، با پیوند سلولهای بنیادی بعد از شیمی درمانی دوز بالا جایگزین شود.
پیوند سلولهای بنیادی یا مغز استخوان
در این روش از درمان سرطان خون، بیماران میتوانند دوزهای شیمی درمانی بیشتری را نسبتبه حد معمول دریافت کنند و در اینصورت شانس بهبودی نیز افزایش پیدا میکند. البته این روش میتواند برای فرد بیمار طاقتفرسا بوده و خطرات جانبی مهمی را بههمراه داشته باشد. به همین دلیل، در فرمهای جدید پیوند سلولهای بنیادی از دوزهای پایین شیمی درمانی استفاده میشود. این فرمها که با نام مینی آلوگرافت یا آلوگرافت با شدت کاهش یافته شناخته میشوند، سعی میکنند از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان خون استفاده کنند.
در برخی از بیماران جوان مبتلا به سرطان خون حاد، این روش درمانی احتمال بهبودی بیمار را در طولانی مدت بهشدت افزایش میدهد. همچنین این روش درمانی بهندرت در درمان سرطان خون لنفوسیتی حاد در کودکان استفاده میشود؛ زیرا غالبا شیمی درمانی برای کودکان بسیار خوب جواب میدهد.
سلولهای بنیادی در مغز استخوان یا همان بافت نرم داخل استخوانها رشد میکنند. این سلولها، سلولهای نابالغی هستند که در بدن رشد کرده وسلولهای جدید ضروری برای بدن را تولید میکنند. دوزهای بالای شیمی درمانی میتواند به این سلولها آسیب برساند. در اینصورت، اگر فرد بیمار به شیمی درمانی با دوز بالا احتیاج داشته باشد و بدن فرد از قدرت کافی برخوردار باشد، این روش از درمان سرطان خون میتواند سلولهای بنیادی سالم را پس از شیمی درمانی وارد بدن کند.
سلولهای بنیادی چگونه گرفته میشوند؟
سلولهای بنیادی از دو اهداکننده گرفته میشوند؛ از اهداکننده اتولوگ یا از اهداکننده آلوژنیک. اهداکننده اتولوگ خود فرد است که سلولهای بنیادی قبل از شیمی درمانی از خود فرد گرفته میشوند. اهداکننده آلوژنیک نیز، اهداکنندهای است که سلولهای بنیادیاش با سلولهای فرد بیمار مطابقت دارد. معمولا برای دریافت سلولهای بنیادی، به خود فرد بیمار یا اهداکننده یک فاکتور رشد تزریق میشود. این تزریق باعث تحریک مغز استخوان میشود تا بتواند تعداد زیادی سلول بنیادی برای جمعآوری تولید کند. خون فرد بیمار یا اهداکننده نیز بهواسطه سرنگ از ورید، معمولا در بازو، یا از طریق یک لوله کوچک که از طریق ورید در گردن یا سینه عبور میکند، گرفته میشود. خون از دستگاهی عبور میکند که سلولها را با سرعت بسیار بالایی میچرخاند و در نهایت از رایانه برای جداکردن سلولهای بنیادی که در کیسه جمعآوری قرار میگیرند، استفاده میشود.
برای جلوگیری از لختهشدن خون، از یک داروی ضدانعقاد استفاده میشود. در صورتیکه سلولهای بنیادی از خون خود فرد بیمار گرفته شود، سلولهای باقیمانده خون به بدن بازگردانده میشوند در اینصورت ممکن است فرد در انگشتها یا لبهای خود احساس گزگز کند. در صورت مواجهه با این اتفاق، به پرستار این مسئله را اطلاع دهید در برخی موارد، سلولهای بنیادی از مغز استخوان در استخوان سینه یا ران، بهواسطه عمل بیهوشی عمومی و در اتاق عمل گرفته خواهند شد.
دقیقا همانند انتقال خون، سلولهای بنیادی پس از انجام شیمی درمانی با دوز بالا در بدن بیمار قرار میگیرند. پس از آن، این سلولها به مغز استخوان راه پیدا میکنند و این امر در نهایت باعث میشود که پس از مدتی، تعداد سلولهای طبیعی خون افزایش یابد. زمانیکه فرد بیمار برای دریافت سلولهای بنیادی در بیمارستان بستری است، طیف وسیعی از درمانها را برای کمک به درمان موثرتر دریافت میکند.
اینترفرون یا ایمونوتراپی
یکی از پروتئینهایی که بهطور معمول توسط بدن ساخته میشود، اینترفرون است که دارای اثرات ضدسرطانی میباشد. درمان ایمونوتراپی قبلا برای درمان سرطان خون میلوئیدی مزمن مورد استفاده قرار میگرفت، اما اکنون استفاده از این روش کمتر مشاهده میشود. برای استفاده از دریافت این درمان، فرد بیمار بهصورت روزانه از طریق تزریق زیر پوست، اینترفرون دریافت خواهد کرد. در اغلب موارد، خود فرد بیمار میتواند نحوه تزریق آمپول اینترفرون را آموزش دیده و خودش این کار را انجام دهد. در برخی موارد نیز تزریق اینترفرون توسط یکی از افراد نزدیک بیمار و یا حتی توسط پرستار انجام میشود.
پرتو درمانی
در روش پرتو درمانی از پرتوهایی مانند ایکس، گاما، بتا و آلفا استفاده میشود تا بافت و سلولهای سرطانی کوچک شده و حتی از بین بروند. این پرتوها یا از خود دستگاه تابانده میشوند و یا از داروهای نشاندار شده ساطع میشوند. معمولا سه روش پرتو درمانی برای درمان سرطان خون استفاده میشود: پرتو درمانی خارجی، رادیوتراپی داخلی و رادیوتراپی سیستمیک. روش مناسب پرتو درمانی با توجهبه عواملی مانند وضعیت سلامت بیمار، میزان عمق بافت سرطانی، میزان سلامت بافتهای اطراف بافت سرطانی، مرحله سرطان و…، انتخاب میشود. البته در برخی موارد ممکن است هرسه روش پرتودرمانی بهصورت همزمان مورد استفاده قرار بگیرند.
تارگت تراپی یا درمان هدفمند
یکی از روشهای تاییدشده معالجه سرطان خون و دیگر سرطانها، روش تارگتتراپی یا درمان هدفمند است. در این روش از درمان سرطان، از داروهایی استفاده میشود که بهصورت مستقیم روی نقاط ضعف قسمتهای سرطانی اثر میگذارند. یکی از مزیتهای این روش این است که هنگام استفاده از آن، در کنار آسیب دیدن بافتهای سرطانی، کمترین آسیب به دیگر بافتهای بدن وارد میشود و در واقع عوارض جانبی این درمان به اندازهی عوارض شیمی درمانی نیست.
روشهای مکمل
روشهای درمانی مکمل آندسته از روشهایی هستند که در علم پزشکی تایید نشدهاند و در واقع، معایب یا مزایای آنها از لحاظ علمی ثابت نشده است. برخی از این روشها عبارتند از: طب سنتی، فرادرمانی، سنگدرمانی، هومیوپاتی، انرژی درمانی و آب درمانی. اکثر این روشها ریشه قدیمی دارند و در زمانهای گذشته نیز استفاده میشدند. روشهای درمانی مکمل بیشتر تسکیندهنده روح و درد بیماران حین درمان اصلی هستند و در واقع، هیچگاه نمیتوانند جای درمانهای اصلی و علمی بیماریهایی مانند سرطان را بگیرند.
درمانهای حمایتی
درمانهای حمایتی برای کنترل عوارض سرطان خون و درمانهای مرتبط با آن انجام میشوند. این درمانها کمک میکنند کیفیت زندگی فرد بیمار افزایش یابد.
کلام آخر
سرطان خون انواع مختلفی دارد و در واقع این بیماری به دلایل مختلف در بدن فرد ایجاد میشود. به دلیل علت تفاوت در ایجاد هریک از انواع سرطان خون، درمان آنها نیز متفاوت خواهد بود. اما در حالت کلی میتوان از روشهای شیمی درمانی و پرتو درمانی برای درمان سرطان خون استفاده کرد. البته استفاده از این روشها نیز بسته سن، شرایط سلامت کلی و نوع سرطان فرد بیمار، متفاوت خواهد بود. علاوهبر این دو مورد، روش پیوند مغز استخوان و درمان هدفمند نیز از روشهایی هستند که ممکن است در برخی موارد در کنار درمانهای شیمی درمانی و پرتودرمانی استفاده شوند.
در این میان، ذکر این نیز ضروری است که افراد مبتلا به سرطان که تحت درمان قرار میگیرند، بسته به نوع درمان و نوع سرطان، عوارض جانبی مختلفی را بهازای داروهای مورد استفاده در روند درمان تجربه میکنند و همین مسئله باعث میشود که برای مدتی زندگی عادیشان کمی مختل شود. از جمله عوارض درمان سرطان خون میتوان به خستگی مزمن، خشکی پوست، ریزش مو و تاثیراتی که داروها روی مغز استخوان و دستگاه عصبی میگذارند، اشاره کرد.
سوالات متداول
یک فرد سالم از یک فرد مبتلا به سرطان، سرطان نمیگیرد. هیچ شواهدی مبنی بر آن نیز وجود ندارد. به طور کلی سلولهای سرطانی یک فرد نمیتواند در بدن فرد سالم دیگری زندهبماند. سیستم ایمنی فرد سالم، سلولهای بیگانه را تشخیص میدهد و آنها را نابود میکند، از جمله سلولهای سرطانی.
