کاربرد سلول های بنیادی در درمان سرطان

جهت درمان اکثر سرطان‌ها از روش‌هایی چون جراحی، شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی استفاده می‌شود. با این حال، گاهی اوقات نمی‌توان سرطان را با درمان‌های معمولی و با موفقیت درمان کرد. در این شرایط پیوند سلول‌های بنیادی ممکن است یک گزینه مناسب باشد. این نوع پیوند سلول‌های بنیادی عمدتاً در درمان انواع مختلف سرطان خون استفاده می‌شود.

از نظر پزشکی نام دقیق این پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز (HSZT) است. پیوند سلول‌های بنیادی به‌تنهایی در واقع درمان سرطان نیست. پیوند سلول‌های بنیادی خون برای جایگزینی سلول هایی است که دوز بالا شیمی‌درمانی قبلاً در مغز استخوان نابود شده بودند. با این حال، برخی از اشکال پیوند سلول‌های بنیادی نیز می‌تواند به مبارزه مستقیم با سلول‌های سرطانی کمک کند. این کار با فعال‌شدن سلول‌های اهداکننده در برابر تعداد کمی از سلول‌های سرطانی باقی‌مانده انجام می‌شود.

در مقابل پیوند سلول‌های بنیادی نیازی به عمل جراحی برای اندام‌های بدن ندارد، بلکه شبیه به انتقال خون مایعی از طریق قطره به بدن منتقل می‌شود. بااین‌وجود، پیوند سلول‌های بنیادی از نظر جسمی و روحی بسیار استرس‌زا است و می‌تواند منجر به عوارض جدی و گاهی اوقات تهدیدکننده زندگی شود. این عمدتاً به دلیل دوز بالا شیمی‌درمانی است.

در واقع سلول‌های بنیادی چیست؟

حدود نیمی از خون انسان از یک قسمت مایع تشکیل شده است (پلاسمای خون) و نیمی از سلول‌های خونی. اساساً سه نوع مختلف سلول خونی وجود دارد:

• سلول‌های خونی قرمز(گلبول‌های قرمز) که وظیفه انتقال اکسیژن و دی‌اکسید کربن برعهده آن است.
• سلول‌های خونی سفید (لکوسیت‌ها) از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت می‌کند.
• پلاکت‌ها که کمک به لخته شدن خون و التیام زخم‌ها می‌کند.

سلول‌های خونی عمر کوتاهی دارند. بسته به نوع آنها پس از چند روز یا چند ماه از بین می‌روند. ازاین‌رو که جایگزین می‌شود. مغز استخوان یک انسان بالغ هر روز میلیاردها سلول خونی دارد – عمدتاً گلبول‌های قرمز سلول‌های خونی. این وظیفه توسط سلول‌های بنیادی خون (کوتاه: سلول‌های بنیادی). شما به‌اصطلاح، مادر همه سلول‌های خونی هستید که تمام سلول‌های خونی دیگر از آن‌ها بالغ می‌شوند. سلول‌های بنیادی عمدتاً در مغز استخوان مقداری در خود خون مغز استخوان یک بافت اسفنجی است که در داخل استخوان‌های خاصی مانند استخوان‌های لگن یافت می‌شود. به طوری که بدن سلول‌های خونی کافی داشته باشد، تقسیم و تکثیر می‌شوند سلول‌های بنیادی مقدار ثابت. هنگامی که یک سلول بنیادی تقسیم می‌شود، دو سلول جدید ایجاد می‌شود: یک سلول بنیادی جدید و یک سلول خون.

چه زمانی پیوند سلول‌های بنیادی یک گزینه است؟

پیوند سلول‌های بنیادی یک درمان بسیار استرس‌زا و پرخطر است که گاهی اوقات می‌تواند منجر به عوارض تهدیدکننده زندگی شود. ازاین‌رو، معمولاً تنها زمانی استفاده می‌شود که سایر درمان‌ها موفقیت‌آمیز نبوده یا احتمال ناموفق بودن یکی وجود دارد و شدت عود بالا است.

اینکه امکان پیوند سلول‌های بنیادی وجود دارد یا نه به عوامل مختلفی بستگی دارد. به عنوان مثال سن و وضعیت سلامتی یک فرد و اینکه آیا اهداکننده مناسبی در دسترس است یا خیر. در هر صورت منطقی است که از مزایا و معایب چنین درمانی مطلع شوید و سپس تصمیم بگیرید.

پیوند سلول‌های بنیادی چگونه کار می‌کند؟

قبل از پیوند سلول‌های بنیادی، پزشکان یک سری آزمایشات را انجام می‌دهند تا تصویر دقیقی از بیماری به دست آورند و مطمئن شوند که وضعیت سلامتی بیمار یک پیوند مجاز است. علاوه بر این، یک لوله نازک به نام کارتر در یکی از رگه‌های بزرگ (ZVK) قرار می‌گیرد.

خود درمان معمولاً با به‌اصطلاح شرطی‌سازی درمانی شروع می‌شود. این بدان معناست که تا حد ممکن سلول‌های سرطانی در بدن باید با کمک شیمی‌درمانی دوز بالا، در صورت لزوم پرتودرمانی و یک سلول قوی از بین بروند.

تهویه درمانی عملکرد مهم دیگری نیز دارد: سیستم ایمنی گیرنده را سرکوب می‌کند و در نتیجه تضمین می‌کند که بدن سلول‌های اهدایی را که از فرد دیگری پیوند زده‌اند پس نمی‌زند. به هر حال، شرطی‌سازی درمانی در نهایت منجر به نابودی همه یا تقریباً همه آنها می‌شود.

چه نوع پیوند سلول‌های بنیادی وجود دارد؟

برای پیوند سلول‌های بنیادی می‌توانید از سلول‌های بنیادی خود یا شخص دیگری استفاده کنید. اما این یک تفاوت مهم است زیرا پیوند از جانب سلول‌های بنیادی شخص دیگری دارای خطرات خاصی است. علاوه بر این، چند روش جدیدتر نیز وجود دارد.

اتولوگ: سلول‌های بنیادی خود

اتولوگ‌ها سلول‌های اولیه نابالغ مغز استخوان هستند که سلول‌های خونی فعال در یک فرد سالم در فرایند تجدید دائمی از آنها رشد می‌کنند. سلول‌های بنیادی سالم قبلاً از مغز استخوان با استفاده از یک ماده پیام‌رسان درون‌زا بسیج شده و سپس توسط یک جداکننده سلولی از خون جمع‌آوری‌شده و منجمد می‌شوند. پیوند به روشی مشابه با انتقال خون انجام می‌شود. سلول‌های بنیادی موجود در پیوند در مغز استخوان مستقر می‌شوند و در آنجا شروع به تکثیر می‌کنند؛ بنابراین شمارش خون پس از چند هفته بهبود می‌یابد. پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ عوارض جانبی شیمی‌درمانی فشرده بر مغز استخوان سالم را دور می‌زند و درعین‌حال تأثیر کامل درمان را روی سلول‌های تومور دارد.

آلوژن: سلول‌های فرد دیگر

یکی پیوند از جانب سلول‌های بنیادی یک اهداکننده به روشی مشابه با اهداکننده اتولوگ عمل می‌کند. در پیوند سلول‌های بنیادی خون آلوژنیک، سلول‌های بیمار با سلول‌های خونی با عملکرد طبیعی اهداکننده جایگزین می‌شوند. سلول‌های بنیادی خون و سلول‌های ایمنی ناشی از اهداکننده نیز می‌توانند با سلول‌های بیمار باقی‌مانده از بیمار مبارزه کنند. پیوند آلوژنیک از جانب سلول‌های بنیادی دو مزیت دارد، اما یک عیب بزرگ نیز دارد.

یکی از مزایا: با اهدا سلول‌های بنیادی در همان زمان، سلول‌های ایمنی خاصی نیز منتقل می‌شوند که به بدن گیرنده کمک می‌کنند تا با سلول‌های سرطانی که ممکن است هنوز وجود داشته باشند، مبارزه کند. این اثر مفید، واکنش پیوند در مقابل بیماری نامیده می‌شود. مزیت دیگر: هیچ سلول سرطانی منتقل نخواهد شد زیرا سلول‌های بنیادی از یک فرد سالم اهدا شده است.

پیوند سلول‌های بنیادی غیر میلوآبلاتیو: عوارض کمتر

یکی از انواع پیوند سلول‌های بنیادی آلوژنیک، درمان به‌اصطلاح کاهش دوز است که اغلب به آن پیوند سلول‌های بنیادی غیر میلوآبلاتیو نیز گفته می‌شود. این بدان معنی است که شیمی‌درمانی آنقدر قوی نیست یعنی به گونه ای دوز اندازه می‌شود که سلول‌های بنیادی در مغز استخوان گیرنده به طور کامل از بین  نروند. مشکل این است که برخی از سلول‌های تومور یا لوسمی در بدن باقی می‌مانند. با این حال، امید است که سلول‌های ایمنی اهداکننده که نیز منتقل می‌شوند، سلول‌های بیمار باقی‌مانده را از بین ببرند. درمان غیر میلوآبلاتیو استرس کمتری بر بدن دارد و خطر عوارض کمتری دارد. این دارو عمدتاً در افرادی که سلول‌های خود را به طور کامل از بین برده‌اند استفاده می‌شود مغز استخوان خطر بسیار بالایی از عوارض را به همراه دارد.

سلول‌های بنیادی آماده شده

با پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ و آلوژنیک، این خطر وجود دارد که پیوند حاوی سلول‌هایی باشد که می‌تواند به بدن گیرنده آسیب برساند: اکنون این امکان وجود دارد که سلول‌های بنیادی قبل از پیوند در آزمایشگاه پردازش شود و سلول‌های ایمنی اهداکننده را از پیوند خارج کنند که می‌تواند خطرناک باشد.

عوارض و عوارض جانبی

هر شکل از پیوند سلول‌های بنیادی مزایا و معایب خاصی دارد. علاوه بر این، عوارضی وجود دارد که می‌تواند با همه اشکال پیوند سلول‌های بنیادی رخ دهد و در نتیجه خطر مرگ در نتیجه درمان را نیز به همراه دارد.

دلیل اصلی این امر این است که به دلیل دوز بالا شیمی‌درمانی عملاً تمام سلول‌های خونی شما از بین می‌روند و نمی‌توانند وظایف خود را برای مدت معینی در بدن انجام دهند. فقط زمانی که پیوند زده شود سلول‌های بنیادی تولید سلول‌های خونی کافی، این مرحله تمام شده است.

باتوجه‌به کاهش تعداد رنگ سفید سلول‌های خونی بدن به‌ویژه در برابر عفونت حساس می‌شود. حتی برای افراد سالم بی‌ضرر است باکتری ها به طور طبیعی روی پوست و بدن یافت می‌شود و می‌تواند باعث عفونت شود. برای جلوگیری از این اتفاق، در اغلب موارد از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود.

از طریق دوز بالا شیمی‌درمانی خونریزی، مانند خونریزی لثه یا خونریزی بینی، ممکن است رخ دهد. گاهی اوقات خونریزی جدی‌تری رخ می‌دهد. برای جلوگیری از این امر، تعداد پلاکت‌های خون به طور مرتب بررسی می‌شود. اگر کمبودی وجود داشته باشد، بدن می‌تواند تزریق خون انجام دهد.

به دلیل سیستم ایمنی سرکوب شده، اکثر افراد در طول درمان به آن دچار می‌شوند التهاب در دهان (موکوزیت). این اثر نامطلوب بیشتر توسط قارچ‌ها ایجاد می‌شود و برای اکثر افراد بسیار ناراحت‌کننده و دردناک است. می‌تواند بلع را سخت کند و لذت غذا خوردن را به‌طورجدی مختل کند. ریزش مو نیز یکی از پیامدهای احتمالی درمان است.

سایر عوارض:

سایر عوارض احتمالی واکنش پیوند در مقابل میزبان است. به دلیل دوز بالای داروهای شیمی‌درمانی، به‌عنوان مثال، انسداد وریدهای کبد یا نکروز سر استخوان ران از عوارض احتمالی است. یک پیامد دیررس احتمالی دوز بالا شیمی‌درمانی این است که اغلب استریل می‌کند؛ بنابراین زنان و مردانی که می‌خواهند بچه‌دار شوند نیاز به مشاوره با یک متخصص زنان و زایمان دارند.