سلول درمانی در ایران

سلول درمانی فرآیند معرفی سلول‌های جدید به بافت به منظور درمان بیماری را توصیف می‌کند. این روش معمولاً بیماری‌های ارثی را با کمک ژن درمانی یا بدون آن هدف قرار می‌دهد. سلول درمانی در ایران نیز انجام می‌شود.
سلول درمانی که برای جایگزینی یا ترمیم عملکرد سلول‌ها یا بافت‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شود، شامل پیوند سلول‌های منفرد به اندام گیرنده در مقادیر کافی برای زنده ماندن و بازگرداندن عملکرد طبیعی است. این یک جایگزین درمانی برای بیماری‌هایی است که درمان فعلی آن‌ها مؤثر نیست یا به سادگی وجود ندارد و عناصری را فراهم می‌کند که قادر به بازسازی این اندام‌ها و بافت‌های آسیب دیده هستند. در میان انواع سلول‌های قابل استفاده، سلول‌های بنیادی بیشترین کاربرد را در پزشکی دارند.

در حال حاضر، در گونه انسان بیش از ۵۰۰۰ مطالعه بالینی در مورد درمان آسیب‌شناسی با استفاده از سلول‌های بنیادی وجود دارد. بیماری‌هایی که با سلول‌های بنیادی غیرجنینی درمان می‌شوند شامل بیماری‌هایی با منشأء هماتولوژیک و ژنتیکی، سرطان، دیابت نوجوانان، پارکینسون، نابینایی و آسیب‌های نخاعی است. پیوند سلول‌های بنیادی اهداکننده و سایر سلول‌درمانی‌ها رویکرد‌های درمانی هستند که با استفاده از سلول‌های بیمار یا اهداکنندگان سالم، سیستم ایمنی را برای مبارزه با سرطان و سایر بیماری‌ها مهار می‌کنند. پیوند سلول‌های بنیادی خونساز برای درمان سرطان‌های مرتبط با خون مانند لوسمی، لنفوم و میلوم متعدد و همچنین برخی از اختلالات خونی غیرسرطانی استفاده می‌شود.

روند سلول درمانی در ایران

بیماران ابتدا شیمی‌درمانی و یا پرتودرمانی را دریافت می‌کنند تا تعداد سلول‌های مغز استخوان‌شان را که سلول‌های بنیادی خون‌ساز (سیستم خون) را در خود جای می‌دهند، کاهش دهند یا ازبین ببرند. سپس تزریقی از سلول‌های بنیادی، خود یا از یک اهداکننده همسان دریافت می‌کنند. سلول‌های بنیادی تازه تزریق شده وارد استخوان‌ها می‌شوند و در آنجا خون‌رسانی و سیستم ایمنی بیمار را بازسازی می‌کنند. این سلول‌های بنیادی خون ساز جدا شده از مغز استخوان همچنین می‌توانند برای درمان بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون، بیماری‌های قلبی، دیابت، سیروز و غیره استفاده شوند.

سلول درمانی که برای جایگزینی یا ترمیم عملکرد سلول‌ها یا بافت‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شود، شامل پیوند سلول‌های منفرد به اندام گیرنده در مقادیر کافی برای زنده ماندن و بازگرداندن عملکرد طبیعی است. بیشتر سلول‌های بافتی از شکل‌های پیش‌ساز نابالغ ایجاد می‌شوند و تا زمانی که بتوانند عملکرد‌های مورد نیاز محیط اطراف خود را انجام دهند، تمایز می‌یابند.

 بدن به دو طریق بافت‌های در حال تخریب را جایگزین می کند :

1.  با تمایز سلول‌های جدید از پیش‌ساز‌های باقی‌مانده، مانند سلول‌های خونی
2. با تکثیر سلول‌هایی که قبلاً تمایز یافته‌اند، مانند سلول‌های کبدی، اندوتلیال و ماهیچه‌های اسکلتی

امروزه اعتقاد بر این است که سلول‌های اولیه خفته در اکثر بافت‌های بالغ وجود دارد. اما محرک‌هایی که آن‌ها را فعال می‌کنند کمیاب هستند. با این حال، اکثر بیماری‌ها یا آسیب‌هایی که عملکرد سلولی را مختل می‌کنند، خیلی شدید هستند که با این مکانیسم‌های خود ترمیم‌کننده اصلاح نمی‌شوند. در چنین مواردی، می‌توان به سلول درمانی متوسل شد و سلول مورد نظر را با توجه به نوع آسیب بافتی و عملکردی که سلول پیوند شده باید انجام دهد، انتخاب کرد.

در ادامه به بررسی هرکدام از آن‌ها می‌پردازیم.

روند سلول درمانی در ایران با سلول مزانشیمی

نوع دیگری از سلول‌های بنیادی مورد استفاده در سلول درمانی، سلول‌های بنیادی مزانشیمی هستند که از مغز استخوان، لیپواسپیرات، بافت بند ناف و پالپ دندان به‌دست می‌آیند، برای گسترش در کشت قرار می‌گیرند، سپس در درمان بیماری‌های عصبی، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های پیوند استفاده می‌شوند. میزبان (GVHD)، فیبروز ریوی، آرتریت روماتوئید از انواع آن هستند . 

به همین ترتیب، نوع دیگری از سلول درمانی، واکسن سرطان است. برخی از این واکسن‌ها از سلول‌های سرطانی گرفته شده از یک بیمار ، تشکیل شده‌اند. سپس در آزمایشگاه دوباره طراحی می‌شوند تا توسط سیستم ایمنی راحت‌تر شناسایی شوند. سپس با تزریق مجدد به بیمار ، همراه با یک ترکیب محرک ایمنی، سلول‌های سرطانی اصلاح شده که اکنون قادر به بقای طولانی مدت هستند، می‌توانند یک حمله شدید توسط سیستم ایمنی علیه سلول‌های سرطانی مشابه، اما اصلاح نشده در سراسر بدن ایجاد کنند.

روند سلول درمانی در ایران با سلول‌های دندریتیک

نوع دیگری از واکسن سرطان مبتنی بر سلول با حذف سلول‌های خاص سیستم ایمنی از خون بیمار و قرار دادن آن‌ها در معرض مواد شیمیایی ایجاد می‌شود که آن‌ها را به سلول‌های دندریتیک تبدیل می‌کنند که قادر به نمایش پروتئین‌های مرتبط با سرطان در سطح خود هستند. سپس سلول‌ها با یک یا چند پروتئین مرتبط با سرطان ترکیب می‌شوند تا پس از تزریق به بیمار، یک پاسخ ایمنی قوی به سلول‌های تومور ایجاد کنند.

روند سلول درمانی در ایران با سلول ایمنی

سلول‌های اصلاح شده ژنتیکی سیستم ایمنی، از جمله سلول‌های T گیرنده آنتی ژن کایمریک (CAR)، شکل دیگری از سلول درمانی است که به جای خود سلول‌های سرطانی، بازوی مهاجم سیستم ایمنی را اصلاح می‌کند. پس از جمع‌آوری نمونه‌ای از سلول‌های T بیمار از خون، سلول‌ها برای تولید گیرنده‌های خاصی مهندسی می‌شوند که به سلول‌ها کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی کرده و پس از تزریق مجدد به بیمار به آن‌ها حمله کنند.

چالش‌های سلول درمانی در ایران

هنگام تصمیم‌گیری در موردنوع یک سلول برای پیوند، ویژگی‌های خاصی از خود سلول‌ها، مانند دسترسی به آن‌ها، سرعت، سهولت رشد، تکثیر و دستکاری آن‌ها به عوامل فوق اضافه می‌شود. همچنین یک عامل محدود‌کننده تعداد سلول‌های مورد نیاز برای دستیابی به عملکرد مورد نظر است.

 برخی از سلول‌ها نمی‌توانند در شرایط آزمایشگاهی بازسازی شوند. در چنین مواردی، استفاده از سلول‌های غیر اتولوگ مانند آلوژنیک باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از مزایای اصلی سلول‌های آلوژنیک این است که نیازی به انتظار برای اهداکنندگان نیست، زیرا سلول‌ها را می‌توان مدت‌ها قبل از پیوند آماده کرد.

با این حال، آن‌ها در معرض همان مشکلات تغییر و تکرارپذیری هستند که سلول‌های اتولوگ را تحت تأثیر قرار می‌دهند. رده‌های سلولی اولیه به سختی تکثیر می‌شوند، اگرچه می‌توان آن‌ها را تا زمانی که به خطی بدون این عیب دست یافت، کلون و سابکلون کرد. از سوی دیگر، سلول‌های جاودانه یا تبدیل شده اغلب توانایی خود را برای تمایز کامل از دست می‌دهند و ممکن است پس از پیوند به سلول‌های نئوپلاستیک تبدیل شوند. اما بزرگ‌ترین مشکلی که سلول‌های غیر اتولوگ ایجاد می‌کنند، توانایی آن‌ها در القای پاسخ ایمنی است که آن‌ها را می‌کشد.

در مورد سلول‌های آلوژنیک

واکنش معمولاً توسط لنفوسیت‌های T انجام می‌شود. پاسخ ایمنی را می‌توان با استفاده از سلول‌های مشتق شده از جمعیت‌های خالص بدون آلودگی به لکوسیت‌ها یا سلول‌های اندوتلیال و با مراقبت برای وارد کردن آسیب کمی به محل پیوند کاهش داد. سلول‌های جاودانه یا تبدیل شده اغلب توانایی خود را برای تمایز کامل از دست می‌دهند و ممکن است پس از پیوند به سلول‌های نئوپلاستیک تبدیل شوند.

بزرگ‌ترین مشکلی که سلول‌های غیر اتولوگ ایجاد می‌کنند

بزرگ‌ترین مشکلی که سلول‌های غیر اتولوگ ایجاد می‌کنند، توانایی آن‌ها در القای پاسخ ایمنی است که آن‌ها را می‌کشد. در مورد سلول‌های آلوژنیک، واکنش معمولاً توسط لنفوسیت‌های T انجام می‌شود. پاسخ ایمنی را می‌توان با استفاده از سلول‌های مشتق شده از جمعیت‌های خالص بدون آلودگی به لکوسیت‌ها یا سلول‌های اندوتلیال و با مراقبت برای وارد کردن آسیب کمی به محل پیوند کاهش داد. سلول‌های جاودانه یا تبدیل شده اغلب توانایی خود را برای تمایز کامل از دست می‌دهند و ممکن است پس از پیوند به سلول‌های نئوپلاستیک تبدیل شوند.

بزرگ‌ترین مشکلی که سلول‌های غیر اتولوگ ایجاد می‌کنند

اما بزرگ‌ترین مشکلی که سلول‌های غیر اتولوگ ایجاد می‌کنند، توانایی آن‌ها در القای پاسخ ایمنی است که آن‌ها را می‌کشد. در مورد سلول‌های آلوژنیک، واکنش معمولاً توسط لنفوسیت‌های T انجام می‌شود. پاسخ ایمنی را می‌توان با استفاده از سلول‌های مشتق شده از جمعیت‌های خالص بدون آلودگی به لکوسیت‌ها یا سلول‌های اندوتلیال و با مراقبت برای وارد کردن آسیب کمی به محل پیوند را کاهش داد.