کمبود پلاکت (ترومبوسیتوپنی) : هر آنچه باید بدانید!

افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی یا سطح پلاکت پایینی دارند. پلاکت‌ها به لخته شدن خون (توقف خونریزی) کمک می‌کنند. وقتی سطح پلاکت پایین باشد، ممکن است کبودی و خونریزی بیش از حد داشته باشید. برخی از سرطان‌ها، درمان‌های سرطان، داروها و بیماری‌های خودایمنی می‌توانند باعث این بیماری شوند. سطح پلاکت اغلب با درمان علت زمینه‌ای بهبود می‌یابد. در این مقاله قصد داریم در مورد علائم، درمان، عوارض وغیره کمبود پلاکت (ترومبوسیتوپنی) صحبت کنیم. با ما همراه باشید.

ترومبوسیتوپنی چیست؟

ترومبوسیتوپنی زمانی رخ می‌دهد که تعداد پلاکت خون فرد کم باشد. به پلاکت‌ها ترومبوسیت نیز گفته می‌شود. این نوع از سلول‌های خونی با هم جمع می‌شوند و لخته‌های خونی را تشکیل می‌دهند تا به توقف خونریزی در محل بریدگی یا زخم کمک کنند. نام دیگر لخته خون ترومبوز است. مغز استخوان بافت نرم و اسفنجی داخل استخوان‌ها است که تمام سلول‌های خونی از جمله پلاکت‌ها را می‌سازد. افرادی که ترومبوسیتوپنی دارند پلاکت کافی برای تشکیل لخته خون ندارند. اگر بریدگی یا آسیب دیگری داشته باشید، ممکن است خونریزی بیش از حد داشته باشید و خونریزی به سختی متوقف شود.

چه کسانی ممکن است به ترومبوسیتوپنی مبتلا شوند؟

ترومبوسیتوپنی می‌تواند افراد در هر سن، نژاد و جنسیت را تحت تأثیر قرار دهد. به دلایل ناشناخته، تقریباً ۵ درصد از زنان باردار درست قبل از زایمان دچار ترومبوسیتوپنی خفیف می‌شوند.

انواع ترومبوسیتوپنی چیست؟

سه دسته اصلی ترومبوسیتوپنی عبارت‌اند از:

• تخریب پلاکت مانند یک آنتی بادی خودکار به سطح پلاکت می‌چسبد.
• انبساط پلاکتی مانند افرادی که طحال بزرگی دارند یا بیماری کبدی دارند.
• کاهش تولید پلاکت همان‌طور که در برخی بیماری‌های مغز استخوان اتفاق می‌افتد.

چه چیزی باعث ترومبوسیتوپنی می‌شود؟

در موارد نادر، ترومبوسیتوپنی ارثی است یا از والدین به فرزند منتقل می‌شود. معمولاً برخی اختلالات، شرایط و داروها باعث کاهش تعداد پلاکت می‌شوند. این شرایط شامل:

• اختلال مصرف الکل و اعتیاد به الکل.
• بیماری خود ایمنی که باعث ITP می‌شود. ITP گاهی اوقات با سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس همراه است.
• بیماری‌های مغز استخوان، از جمله کم خونی آپلاستیک، لوسمی، لنفوم‌های خاص و سندرم‌های میلودیسپلاستیک.
• درمان‌های سرطان مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی.
• بزرگ شدن طحال ناشی از سیروز کبدی یا بیماری گوچر. طحال بزرگ شده پلاکت‌ها و سایر سلول‌های خونی را به دام می‌اندازد و از گردش آن‌‌ها در جریان خون جلوگیری می‌کند.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی از جمله آرسنیک، بنزن و آفت‌کش‌ها.
• داروهایی برای درمان عفونت‌های باکتریایی (آنتی بیوتیک‌ها)، تشنج (صرع) و مشکلات قلبی، یا هپارین رقیق کننده خون.
• ویروس‌هایی مانند هپاتیت  CMV، EBV و HIV.

علائم ترومبوسیتوپنی چیست؟

برخی از افراد مبتلا به موارد خفیف‌ترومبوسیتوپنی علائمی ندارند. اغلب، یکی از اولین علائم بریدگی یا خونریزی بینی است که خونریزی را متوقف نمی‌کند. سایر علائم کاهش پلاکت عبارت‌اند از:

• خونریزی لثه.
• وجود خون در مدفوع (سیاه، قیری مانند)، ادرار (هماچوری) یا استفراغ.
• قاعدگی‌های سنگین.
• پتشی (نقاط ریز قرمز یا بنفش روی ساق پا که شبیه بثورات پوستی است).
• پورپورا (کبودی‌های بنفش، قرمز یا قهوه‌ای) یا کبود شدن به راحتی با کوچک‌ترین صدمه.
• خونریزی از رکتوم.
• تشخیص و آزمایشات.

چگونه ترومبوسیتوپنی تشخیص داده می‌شود؟

اگر خونریزی دارید که متوقف کردن آن دشوار است یا علائم دیگری از کمبود پلاکت دارید، پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:

معاینه فیزیکی: پزشک سابقه خانوادگی و سابقه پزشکی را بررسی می‌کند. در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید صحبت خواهید کرد. پزشک همچنین کبودی، بثورات (پتشی) و بزرگ شدن طحال یا کبد را بررسی می‌کند.

شمارش خون: شمارش کامل خون (CBC) سطح پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید و قرمز خون را بررسی می‌کند.

آزمایش لخته شدن خون: آزمایش لخته خون زمان لخته شدن خون را اندازه گیری می‌کند. این آزمایش‌ها شامل زمان ترومبوپلاستین جزئی (PTT) و زمان پروترومبین (PT) است.

اگر تعداد پلاکت کم باشد، ممکن است پزشک آزمایشات بیشتری را برای یافتن علت درخواست کند، مانند:

بیوپسی مغز استخوان: نمونه برداری از مغز استخوان می‌تواند به تشخیص بیماری‌های مغز استخوان یا سرطان کمک کند.

تست‌های تصویربرداری: سونوگرافی یا سی تی اسکن می‌تواند بزرگ شدن طحال، بزرگ شدن غدد لنفاوی یا سیروز کبدی را بررسی کند.

ترومبوسیتوپنی چگونه مدیریت یا درمان می‌شود؟

اگر تعداد پلاکت پایین باعث مشکلات قابل توجهی نشود، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید. اغلب، پزشکان می‌توانند تعداد پلاکت‌ها را با درمان علت زمینه‌ای بهبود بخشند. این رویکرد ممکن است شامل تغییر داروها باشد.

درمان‌های دیگر عبارت‌اند از:

انتقال خون برای افزایش موقت سطح پلاکت در خون:

تنها در صورتی که تعداد پلاکت‌ها بسیار کم باشد، پلاکت‌ها تزریق می‌شوند. (پلاکت ترانسفوزیون شده فقط حدود سه روز در گردش باقی می‌مانند.)

اسپلنکتومی یا برداشتن طحال:

استروئیدها (پردنیزون یا دگزامتازون)، ایمونوگلوبولین‌ها (پروتئین‌های آنتی بادی) و سایر داروهایی که تخریب پلاکت‌ها را کاهش می‌دهند و تولید پلاکت را تحریک می‌کنند.

عوارض ترومبوسیتوپنی چیست؟

افراد مبتلا به کمبود پلاکت شدید در معرض خطر از دست دادن خون قابل توجه و خونریزی شدید هستند. خونریزی داخلی در دستگاه گوارش یا مغز (خونریزی بین جمجمه‌ای) می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد. انجام اسپلنکتومی فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌ها می‌کند. طحال بخشی از سیستم ایمنی بدن است و به بدن کمک می‌کند تا با میکروب‌ها مبارزه کند. به همین دلیل، به بیمارانی که باید طحال خود را خارج کنند، چندین واکسن برای کمک به جلوگیری از عفونت داده می‌شود.

چگونه می‌توانیم از ترومبوسیتوپنی جلوگیری کنیم؟

اگر در معرض خطر کمبود پلاکت هستید، این مراحل ممکن است به پیشگیری از آن کمک کند:

• از داروهایی که خون را رقیق می‌کنند و خطر خونریزی را افزایش می‌دهند، مانند آسپرین، ناپروسین و ایبوپروفن خودداری کنید.
• مراقب ورزش‌ها و فعالیت‌های تماسی باشید که می‌توانند باعث آسیب، کبودی و خونریزی شوند.
• تماس با مواد شیمیایی سمی را به حداقل برسانید. هنگام اصلاح، مسواک زدن و نفس کشیدن دقت بیشتری داشته باشید.
• مصرف الکل را محدود کنید که تولید پلاکت‌ها را کند می‌کند و باعث آسیب کبدی می‌شود.