تهوع و استفراغ از عوارض شایع گونهای از درمان بدخیمی به نام شیمی درمانی است. شیمی درمانی واژهایست که پزشکان برای توصیف دستهای از داروها که سلولهای بدخیم را میکشد به کار میبرند. در صورتی که بیماری تهوع ناشی از شیمی درمانی را تجربه میکند، احساس ناخوشایندی خواهد داشت. به طور معمول تهوع و استفراغ، به دنبال همه انواع شیمی درمانی اتفاق نمیافتد و همچنین براساس نوع رژیم درمانی و دوز داروها، شدت و میزان علائم متفاوت است. معمولا این عارضه ظرف ۱ الی ۲ روز از اتمام کموتراپی برطرف میشود ولی در مواردی ممکن است ۳ الی ۶ روز به طول بیانجامد.
در این بخش انواع نکاتی که میتواند به کاهش و پیشگیری از حالت تهوع کمک کند را برای شما جمع آوری کردهایم. پس تا انتها همراه ما باشید.
در این مقاله می خوانید :
انواع حالت تهوع ناشی از شیمی درمانی
ما تهوع مربوط به شیمی درمانی را با توجه به مدت زمان شروع به سه گروه مختلف تقسیم میکنیم:
- حالت تهوع حاد: اغلب در ۱-۲ ساعت اول پس از شیمی درمانی شروع میشود و ۴-۶ روز طول میکشد. در طی چند ساعت بهشدت احساس میشود.
- تهوع تأخیری: ۲۴ ساعت پس از شیمی درمانی رخ میدهد. به خصوص در مواردی که از رژیمهای شیمی درمانی حاوی سیس پلاتین با دوز بالا استفاده میشود، ۲۴ ساعت پس از درمان شروع میشود و در روز دوم و سوم به شدیدترین سطح میرسد. با استفاده بهموقع از داروهای ضد تهوع میتوان از آن پیشگیری کرد.
- تهوع پیشبینیکننده و اضطرابی: حالت تهوعی است که قبل از شیمیدرمانی شروع میشود و به دلیل ناراحتی ناشی از آن ایجاد میشود، به خصوص اگر حالت تهوع شدید در طول درمان قبلی شیمیدرمانی ایجاد شده باشد.
علت حالت تهوع و استفراغ در شیمی درمانی
شیمی درمانی نوعی درمان با استفاده از داروهای سرطان است که سلولهای سرطانی را از بین میبرد و از رشد و تکثیر آنها جلوگیری میکند.
تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی بر فعالیتهای روزمره زندگی تأثیر میگذارد و سازگاری با شیمی درمانی مداوم را دشوار میکند. بنابراین پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ بسیار مهم است.
حالت تهوع در نتیجه تعامل چندوجهی بین مرکز استفراغ در مغز و اندامهای ما از جمله شبکه عصبی و گیرندههای اندامها رخ میدهد. داروهایی که برای درمان تولید شدهاند، با سرکوب این مراکز و گیرندهها، اثرات خود را اعمال می کنند. ما تهوع و استفراغ بیماران تحت شیمی درمانی را به دو گروه مربوط به بیمار و مربوط به درمان تقسیم میکنیم.
عوامل خطر مرتبط با بیمار:
- جوان (<50)
- کسانی که قبلاً سیگار نکشیدهاند/از الکل استفاده کردهاند.
- کسانی که مستعد بیماری هستند.
- کسانی که در زندگی روزمره خود احساس اضطراب شدید می کنند.
- کسانی که عملکرد کلی ضعیفی دارند.
- کسانی که قبلاً شیمی درمانی دریافت کردهاند و در طول درمان قبلی دچار حالت تهوع شدهاند.
عوامل خطر مرتبط با درمان:
- درمانهای شامل داروهای شیمیدرمانی با اثرات تهوعآور بالا
- دوز و شکل داروی شیمی درمانی مورد استفاده
- پروتکلهایی که شامل بیش از یک داروی شیمی درمانی است.
- مکانیسمی که در اثر شیمی درمانی باعث تهوع و استفراغ میشود.
درمان حالت تهوع در حین شیمی درمانی
عواملی با مکانیسمهای اثر متفاوت برای پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمیدرمانی استفاده میشوند. با استفاده از این داروها به تنهایی یا با هم میتوان از حالت تهوع جلوگیری کرد.
گیرنده ۵HT3 ضد داروها
گیرندههای ۵HT3 (هیدروکسی تریپتامین، همچنین به عنوان سروتونین شناخته میشود) در سیستم عصبی مرکزی و محیطی یافت میشود. هنگامی که فعال میشود، باعث میشود مرکز تهوع و استفراغ در مغز فعال شود. پس از کشف این گیرنده در دهه ۱۹۵۰، روند تولید دارو به سال ۱۹۸۴ برمیگردد و استفاده بالینی آن در درمان سرطان تا سال ۱۹۹۱ انجام نشده بود.
ضد داروی گیرنده NK1
در سال ۱۹۳۱، جان گادوم، استاد فارماکولوژی بریتانیایی، مادهای به نام ماده P را در مغز و روده اسب کشف کرد. این ماده باعث انقباض و آرامش در ساختار عروقی میشد. در دهه ۱۹۷۰ نشان داده شد که این ماده یک پروتئین بسیار رایج برای سیستم عصبی مرکزی و محیطی ما است. از طریق سه گیرنده مختلف عمل میکند. یکی از اینها، NK1 (نوروکینین ۱)، انتقال سیگنالهای استرس و درد و انقباض عضلانی را تضمین میکند. داروهای توسعهیافته علیه این گیرنده برای جلوگیری از میگرن و تهوع ناشی از شیمی درمانی استفاده میشود.
داروهای ضد گیرنده چندگانه اولانزاپین
این دارو که اولینبار برای درمان بیماریهای روانپزشکی ساخته شد و سالها برای این منظور استفاده میشد، در مطالعات اخیر اثر ضد تهوع و استفراغ نیز نشاندادهشده است. پس از انتشار مطالعه کنگره سرطان آمریکا که نشاندهنده اثربخشی اولانزاپین (زیپرکسا) در حالت تهوع و استفراغ در NEJM (ژورنال پزشکی نیوانگلند) یکی از مجلات معتبر پزشکی است، مصرف آن به مدت ۲ تا ۴ روز برای پیشگیری تأیید شد. حالت تهوع در مواردی که از داروهای شیمی درمانی که باعث تهوع زیاد میشوند استفاده میشود.
داروهای ضد تهوع و استفراغ
داروهای ضد تهوع عبارتاند از:
- داروهای ضد گیرنده ۵HT3 : اندانسترون (آنزید، زوفر، زوفران)، گرانیسترون (امتریل، گرانکسا، گرانیترون، کیتریل، سترون)، دولاسترون (آنزمت)، پالونوسترون (آلوکسی، پالودین، پالونکس)
- کورتیکواستروئیدها: دگزامتازون (دکورت، کوردکسا)
داروهای ضد گیرنده NK-1 : aprepitant (emend)، fosaprepitant (emend)، netupitant (akynzeo)، rolapitant (varubi)
- آنتی گیرنده چندگانه: اولانزاپین (زیپرکسا)
سایر درمانهای تهوع و استفراغ
نشاندادهشده است که متوکلوپرامید (متپامید) که دارای سطح پایینی از اثر ضد تهوع است، اگرچه به دلیل اثربخشی داروهای موجود، و همچنین هالوپریدول، اسکوپولامین و کانابینوئیدهایی که بر روی سیستم عصبی مرکزی اثر میکنند، نیازی به آن نیست. نیز مؤثر هستند. با این حال، هنگام استفاده از این داروها باید احتیاط کرد؛ زیرا آنها سیستم عصبی مرکزی را سرکوب نمیکنند و ممکن است با اولانزاپین (زیپرکسا) تداخل داشته باشند. استفاده ترکیبی از داروهای ضد استفراغ بر اساس طبقهبندی خطر شیمی درمانی. این درمانها با توجه به رژیم شیمی درمانی که دریافت میکنید و ویژگیهای شخصی شما توسط پزشک شما برنامهریزی میشود.
از داروهای ضد استفراغ در حالت تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی بر اساس طبقهبندی خطر شیمی درمانی استفاده کنید. داروهای شیمی درمانی با توجه به خطر تهوع خطر بالا (> 90%):
- ترکیب آنتراسایکلین و سیکلوفسفامید
- داکاربازین
- دوکسوروبوسین (دوز ≥ ۶۰mg/m2)
- اپی روبوسین (دوز > 90mg/m2)
- ایفوسفامید (دوز ≥ ۲g/m2)
- کارموستین (> 250 میلی گرم در متر مربع)
- کربوپلاتین (دوز ≥ ۴AUC)
- مکلورتامین
- سیس پلاتین
- سیکلوفسفامید (دوز > 1.5 گرم در متر مربع)
- استرپتوزوسین خطر متوسط (۳۰-۹۰%)
- Aldesleukin 12-15 Miu/m2
- آمیفوستین > 300 میلی گرم بر متر مربع
- تری اکسید آرسنیک
- آزاسیتیدین
- بنداموستین
- بوسولفان
- داکتینومایسین
- دانوروبیسین
- دوکسوروبوسین (دوز کمتر از ۶۰ میلی گرم بر متر مربع)
- اپی روبیسین (دوز کمتر از ۹۰ میلی گرم بر متر مربع)
- ایداروبوسین
- ایفوسفامید (دوز کمتر از ۲ گرم در متر مربع)
- اینترفرون آلفا (۱۰ Miu/m2)
- irinotecan
- کربوپلاتین (دوز < 4AUC)
- کارموستین ۲۵۰ میلی گرم بر متر مربع
- کلوفارابین
- ملفلان
- متوترکسات ۲۵۰ میلی گرم بر متر مربع
- اگزالیپلاتین
- سیکلوفسفامید
- سیتارابین
- تموزولوماید
- Trabecktedin
داروهایی که بسته به پتانسیل ایجاد حالت تهوع به شکل قرص استفاده میشوند:
- خطر بالا (بیش از ۳۰%)
- آلترتامین (هگزالن)
- بوسولفان (≥ ۴ میلی گرم در روز) Busulfex، Myleran
- Ceritinib (Zykadia)
- کریزوتینیب (Xalkori)
- سیکلوفسفامید (≥۱۰۰ mg/m2/d) (Endoksan)
- استراموستین (Emcyt)
- Etoposide (Lastet)
- Lenvatinib (Lenvima)
- لوموستین (گلئوستین)
- میتوتان (Lysodren)
- اولاپاریب (لینپارزا)
- Panobinostat (Farydak)
- پروکاربازین (Matulan)
- روکاپاریب (Rubcara)
- تموزولوماید (بیش از ۷۵ میلی گرم بر متر مربع در روز) (تمودال، تمومید)
- تری فلوریدین/تیپیراسیل (Lonsurf)
- خطر متوسط (<30%)
- آفاتینیب (گیتریف، گیلوتریف)
- آلکتینیب (Alecensa)
- اکسیتینیب (اینلیتا)
- بکساروتن
- بوسوتینیب
- بوسولفان (<4 میلی گرم در روز)
- کابوزانتینیب (Cometriq)
- کاپسیتابین (کاپدا، زلتابین، زلودا)
- کلرامبوسیل
- کوبی متینیب (کوتلیک)
- سیکلوفسفامید (< 100mg/m2/day) (Endoksan)
- داساتینیب (Syprcel)
- دبرافنیب (تفینلار)
- ارلوتینیب (Tarceva)
- Everolimus (Afinitor)
- فلودارابین (Fludara)
- جفیتینیب (ایرسا)
- هیدروکسی اوره (Hydrea)
- ایبروتینیب (Imbruvica)
- Idelalisib (Zydelig)
- ایماتینیب (Glivec)
- ایکسازومیب (Ninlaro)
- لاپاتینیب (Tykerb)
- لنالیدومید (رولیمید)
- ملفالان (الکران)
- مرکاپتوپورین (پورینتول)
- متوترکسات
- نیلوتینیب (Tasigna)
- اوزیمرتینیب (تاگریسو)
- Palbociclib (Ibrance)
- پازوپانیب (وترینت)
- پومالیدوماید (پومالیست)
- پوناتینیب (Iclusig)
- Regorafenib (Stivarga)
- روکسولیتینیب (جاکاوی)
- سونیدگیب (اودومزو)
- سورافنیب (نکساور)
- سونیتینیب (Sutent)
- تموزولوماید (Temodal، Temomid)
- تالیدومید (تالومید)
- تیوگوانین (تابلوید)
- توپوتکان (هیکامپتین)
- ترامتینیب (مکینیست)
- ترتینوئین (وزانوئید)
- واندتانیب (کاپرلسا)
- Vemurafenib (Zelboraf)
- ونتوکلاکس (ونکلستا)
- Visodegib (Erivedge)
- ورینوستات (زولینزا)
نکات مهم تغذیهای برای کنترل حالت تهوع در حین شیمی درمانی
داشتن رژیم غذایی مناسب در شیمی درمانی بسیار مهم است. رعایت برخی نکات تغذیهای میتواند در کاهش حالت تهوع موثر باشد:
- وعدههای غذایی کوچک و مکرر بخورید و تعداد وعدههای غذایی را به جای ۳ وعده در روز به ۵-۶ وعده افزایش دهید.
- غذاهای سرد را ترجیح دهید، زیرا بوی غذاهای گرم ممکن است احساس تهوع را افزایش دهد. غذاهایی را انتخاب کنید که در دمای اتاق یا سرد سرو شوند، مانند ساندویچ، پنیر، نان تست بدون چربی، غلات و دسر.
- اگر زخمی در دهان شما وجود ندارد، از غذاها و نوشیدنیهای ترش مانند لیمو، ترشی، آب نبات سفت یا آبلیمو استفاده کنید و پس از استفراغ دهان خود را با مخلوط آبلیمو و آب بشویید.
- از غذاهای بسیار شیرین، چرب، بسیار تند و با بوی تند اجتناب کنید زیرا ممکن است احساس تهوع را افزایش دهند.
- برای کاهش حالت تهوع از رژیم غذایی مایع و نرم پیروی کنید. مایعاتی مانند آب سیب، آب میوه، چای، کولا، لیموناد و غذاهایی مانند پوره، شربت، کراکر، نان تست و پنیر به طور کلی به خوبی تحمل میشوند. اما از آنجایی که نوشیدن سریع این مایعات ممکن است باعث احساس پری معده و در نتیجه حالت تهوع و استفراغ شود، مایعات را با جرعه جرعه جرعه جرعه بنوشید.
- سعی کنید نعناع سفت یا نرم و آب نبات ترش بخورید، که به کاهش طعم نامطبوع، فلزی یا دارویی در دهان شما در طول شیمی درمانی کمک میکند.
همچنین بخوانید: درصد موفقیت شیمی درمانی چقدر است؟
کنترل حساسیت به بو
- از مکانهایی که بوی بد، افرادی که استفراغ میکنند، افرادی که در حال غذا خوردن هستند یا در جاهایی که غذا در حال پختن است که احتمالاً باعث ایجاد احساس تهوع میشود خودداری کنید.
- وقتی حالت تهوع دارید سعی کنید در آشپزی از شخص دیگری کمک بگیرید. اگر چنین فرصتی ندارید، میتوانید قبل از شیمی درمانی، وعدههای غذایی مختلفی تهیه کنید، آنها را در یخچال یا فریزر نگهداری کنید و در دورههای تهوع پس از شیمی درمانی گرم کنید و بخورید.
- برای جلوگیری از انزجاری که بعداً نسبت به این غذا ایجاد میشود، مهم است که هنگام تهوع شدید از غذاهای مورد علاقه خود پرهیز کنید.
- برای کاهش تهوع و استفراغ، سعی کنید با تمرکز بر فعالیتهایی که از آن لذت میبرید، مانند موسیقی، برنامههای تلویزیونی، بازیهای الکترونیکی و خواندن کتاب، از احساس تهوع خود دور شوید.
- با تنفس عمیق در حین گوش دادن به موسیقی، عضلات خود را شل کنید. سعی کنید در دورههایی که احساس تهوع شدید دارید بخوابید. میتوانید آنقدر ورزش کنید که خسته نشوید و اگر احساس خستگی نمیکنید میتوانید پیاده روی در فضای باز را امتحان کنید.
- استفاده منظم از مراقبتهای دهانی هم از ایجاد زخم در دهان جلوگیری میکند و هم به شما احساس راحتی میکند.
پیشگیری از حالت تهوع ناشی از شیمی درمانی
استفاده از انواع داروهای ضد تهوع به صورت قرص یا آمپول یا پچ پوستی به صورت تکی یا ترکیب هم میتواند بروز این عارضه جلوگیری نماید. معمولا این داروها قبل از شروع کموتراپی تجویز میگردند ولی در مواردی که علائم بیمار ادامه یابد، مصرف برخی از این داروها به مدت ۳ الی ۶ روز بعد از درمان نیز ادامه مییابد.
اگر با وجود تمام اقدامات احتیاطی دچار حالت تهوع و استفراغ شدید، ۲-۱ ساعت قبل و ۳ ساعت بعد از درمان
چیزی نخورید. نوشیدن لیموناد سرد کمی شیرین شده حدود ۳۰ دقیقه قبل از شروع درمان، اطمینان حاصل میکند که حس چشایی شما تغییر نمیکند و به جلوگیری از حالت تهوع کمک میکند.
چه زمانی باید با تیم درمانگر تماس بگیرید؟
در صورتی که پس از خوردن یا نوشیدن هرچیزی دچار استفراغ میشوید، و یا حتی داروهای ضد تهوع تجویز شده را نیز برمیگردانید و تحمل نمیکنید، با تیم درمانگر خود تماس بگیرید.
