تومور مارکر موادی هستند که توسط سلول‌های سرطانی آزاد می‌شوند یا توسط بدن در واکنش به یک تومور بدخیم یا شرایط خوش خیم تولید می‌شوند. با اندازه‌گیری این نشانگرهای زیستی در خون، ادرار یا مایعات دیگر، ممکن است از آن‌ها برای نظارت بر پیشرفت سرطان، بررسی عود، یا گاهی برای کمک به غربالگری، تشخیص یا مرحله سرطان استفاده شود. بیشتر مارکرهای تومور پروتئین هستند، اما تغییرات DNA مانند جهش و سایر تغییرات نیز ممکن است به عنوان نشانگرهای زیستی یا نشانگرهای تومور استفاده شوند. یک نشانگر زیستی را می‌توان در حال گردش در مایعات بدن یا در نمونه بافت تومور یافت. تا به پزشک کمک کند درباره سرطان فرد بیشتر بداند و گزینه‌های درمانی را تعیین کند. نتایج نشانگر تومور معمولاً به تنهایی برای تشخیص استفاده نمی‌شوند، اما می‌توانند سرنخ‌هایی را در صورت ترکیب با بالینی ارائه کنند.
در این مقاله می خوانید :
تومور مارکر در کدام قسمت‌های بدن یافت می‌شود؟
تومور مارکرها پروتئین‌ها یا مواد دیگری هستند که در مقادیر بالاتری نسبت به سلول‌های طبیعی توسط سلول‌های سرطانی ساخته می‌شوند. این‌ها را می‌توان در خون، ادرار، مدفوع، تومورها یا سایر بافت‌ها یا مایعات بدن برخی از بیماران مبتلا به سرطان یافت. با این حال، به طور فزاینده‌ای از نشانگرهای ژنومی (مانند جهش ژن تومور، الگوهای بیان ژن تومور و تغییرات غیر ژنتیکی در DNA تومور) که در خود تومورها و در قطعات تومور ریخته شده در مایعات بدن یافت می‌شوند، استفاده می‌شود.
هدف از آزمایش‌های نشانگر تومور
دلایل متعددی وجود دارد که چرا ممکن است آزمایش تومور مارکر تجویز شود در اینجا به این دلایل اشاره شده است:
برای نظارت بر پیشرفت سرطان
رایج‌ترین استفاده از نشانگرهای تومور، دنبال کردن یک سرطان شناخته شده است. در این حالت، کاهش سطح نشانگر تومور ممکن است نشانه‌ای از کاهش اندازه تومور باشد (به عبارت دیگر، در روند درمان مؤثر است) در حالی که افزایش سطح می‌تواند به معنای پیشرفت تومور باشد.
برای نظارت بر عود سرطان
در برخی از سرطان‌ها، افزایش یک تومور مارکر خاص ممکن است نشان دهنده عود سرطان پس از جراحی باشد.
برای کمک به تشخیص سرطان
تومور مارکرها به تنهایی برای تشخیص سرطان استفاده نمی‌شوند، بلکه ممکن است سرنخ‌هایی را به عنوان بخشی از کار ارائه دهند.
برای غربالگری سرطان
نمونه‌ای از نشانگر تومور که برای غربالگری استفاده می‌شود، آزمایش PSA برای سرطان پروستات است. PSA می‌تواند هم به عنوان یک آزمایش غربالگری و هم برای نظارت بر سرطان استفاده شود. در برخی موارد، نشانگر تومور ممکن است برای غربالگری افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان خاص هستند، استفاده شود.
برای کمک به مرحله تومور
در برخی موارد، نشانگرهای تومور ممکن است در تعیین مرحله سرطان مفید باشند، که در انتخاب بهترین گزینه‌های درمانی مهم است.
برای کمک به تشخیص متاستازها
اگر سطح نشانگر تومور خاص بسیار بالا باشد، ممکن است نشان دهد که یک تومور نه تنها در حال رشد است، بلکه به سایر مناطق بدن گسترش یافته است.
برای تعیین انتخاب درمان
جهش‌های ژنی و سایر تغییرات ژنومی ممکن است برای تعیین اینکه آیا درمان هدفمند اندیکاسیون شده است یا خیر، برای یادگیری اینکه آیا مقاومت در برابر درمان هدفمند ایجاد شده است یا خیر استفاده می‌شود. هنگامی که از بیومارکرهای ژنتیکی برای تعیین درمان استفاده می‌شود، به آن داروی دقیق می‌گویند.
برای پیش بینی عوارض سرطان
یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داد که نشانگرهای تومور در افراد مبتلا به سرطان کولون، سرطان پانکراس و سرطان تخمدان با خطر بالای لخته شدن خون (ترومبوز ورید عمقی) مرتبط است. عارضه‌ای که تقریباً ۲۰٪ از افراد مبتلا به سرطان را در یک زمان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اندازه گیری نشانگر تومور
پزشک از فرد نمونه‌ای از مایع بدن یا بافت تومور او می‌گیرد و آن را برای اندازه گیری سطح تومور مارکر به آزمایشگاه می‌فرستد. پزشک به اندازه گیری نگاه می‌کند تا ببیند آیا در محدوده طبیعی قرار دارد یا خیر. سلول‌های طبیعی بسیاری از این مواد نشانگر تومور را می‌سازند، اما ممکن است در مقادیر بسیار بالاتری توسط سلول‌های سرطانی (یا در پاسخ به سلول‌های سرطانی) تولید شوند. این آزمایش‌ها اغلب زمانی ارزشمند هستند که برای بررسی پیشرفت تومور در طول زمان تکرار شوند. اگر نتیجه آزمایش فرد غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌ها یا درمان‌های بیشتری را توصیه کند.
محدودیت‌های استفاده از نشانگرهای تومور
تعدادی محدودیت در استفاده از نشانگرهای تومور برای نظارت بر سرطان وجود دارد. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- عدم وجود تومور مارکر برای برخی سرطان‌ها: برخی از سرطان‌ها هیچ نشانگر توموری تولید نمی‌کنند یا منجر به تولید آن نمی‌شوند.
- منفی کاذب: در برخی از سرطان‌ها، به ویژه سرطان‌های در مراحل اولیه، تومور مارکرها ممکن است بالا نرود.
- مثبت کاذب: با برخی از نشانگرهای تومور، تعدادی از شرایط خوش خیم وجود دارد که می‌تواند باعث افزایش نیز شود. به عنوان مثال، CA-125 ممکن است با سرطان تخمدان و همچنین با فیبروم رحم، بارداری و بیماری کبد افزایش یابد.
- زمان بندی: سطح تومور مارکر در یک نقطه از زمان ممکن است لزوماً وضعیت سرطان را منعکس نکند. به عنوان مثال، اگر یک تومور به درمان پاسخ می‌دهد، ممکن است برای علامت تومور زمان ببرد.
چگونه از تومور مارکرها در مراقبت از سرطان استفاده می‌شود؟
دو نوع اصلی تومور مارکر وجود دارد: نشانگرهای تومور در گردش و نشانگرهای بافت تومور.
تومور مارکرهای درگردش:
این تومورها در گردش را می‌توان در خون، ادرار، مدفوع یا سایر مایعات بدن برخی از بیماران مبتلا به سرطان یافت. تومور مارکرهای در گردش برای موارد زیر استفاده می‌شوند:
- تعیین مرحله سرطان.
- تشخیص سرطانی که پس از درمان باقی مانده است (بیماری باقیمانده) یا پس از درمان برگشته است.
اگرچه سطح بالای تومور مارکر در گردش ممکن است وجود سرطان را نشان دهد و گاهی اوقات می‌تواند به تشخیص سرطان کمک کند، اما این به تنهایی برای تشخیص سرطان کافی نیست. به عنوان مثال، شرایط غیر سرطانی گاهی اوقات می‌تواند باعث افزایش سطح برخی از نشانگرهای تومور شود. علاوه بر این، همه افراد مبتلا به نوع خاصی از سرطان دارای سطح بالاتری از نشانگر تومور مرتبط با آن سرطان نیستند. بنابراین، اندازه‌گیری نشانگرهای تومور در گردش معمولاً با نتایج سایر آزمایش‌ها مانند بیوپسی یا تصویربرداری برای تشخیص سرطان ترکیب می‌شود.
نشانگرهای بافت تومور:
نشانگرهای بافت تومور (سلول) در خود تومورهای واقعی، معمولاً در نمونه‌ای از تومور که در طول بیوپسی برداشته می‌شود، یافت می‌شوند. از مارکرهای بافت تومور برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- تشخیص
- مرحله سرطان
- طبقه بندی سرطان
نشانگرهای بافت توموری که نشان می‌دهند آیا فردی کاندید یک درمان هدفمند خاص است یا خیر، گاهی اوقات به عنوان نشانگرهای زیستی برای درمان سرطان شناخته می‌شوند. آزمایش‌های این بیومارکرها معمولاً آزمایش‌های ژنتیکی هستند که به دنبال تغییرات در ژن‌هایی هستند که بر رشد سرطان تأثیر می‌گذارند.
