طحال عضوی به اندازه یک مشت است و بخشی از سیستم لنفاوی، مجموعه‌ای از اندام‌ها، بافت‌ها و سلول‌ها است که مسئول مبارزه با عفونت‌ها و سایر تهدیدات بدن است. طحال یک اندام پارانشیمی است که جامد است، بر خلاف معده یا روده که اندام‌های توخالی هستند. شکل تخم مرغی دارد و معمولاً به رنگ قرمز تیره است.
طحال به طور خاص به عنوان ذخیره‌ای برای گلبول‌های سفید خون به شکل لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها عمل می‌کند. لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها سلول‌های گرانبهایی که در خون در گردش هستند و یکی از اولین خطوط دفاعی در برابر میکروب‌ها را تشکیل می‌دهند، اما عملکردهای دیگری نیز انجام می‌دهند، مانند:
- کمک به حفظ تعادل مایعات بدن.
- دفع و بازیافت گلبول‌های قرمز قدیمی و آسیب دیده.
در این مقاله می خوانید :
پلاکت‌ها و عملکرد آنها
پلاکت‌ها (یا ترومبوسیت‌ها) قطعات کوچکی از سلول‌ها هستند که هسته ندارند و توسط سلول‌های بسیار بزرگ (مگاکاریوسیت‌ها) در مغز استخوان تولید می‌شوند و در جریان خون آزاد می‌شوند. این عناصر شکل دیسکی و قطری بین ۲ تا ۳ میکرومتر دارند. عملکرد آنها برای لخته شدن خون طبیعی ضروری است. پلاکت‌ها توده‌هایی را تشکیل می‌دهند که می‌توانند بلافاصله پس از تشکیل زخم، قبل از دخالت سایر عوامل انعقادی، زخم را ترمیم کنند.
پلاکت‌ها نقش حیاتی در لخته شدن خون دارند
پلاکت‌ها قطعات کروی یا دیسکی شکل کوچکی از سیتوپلاسم هستند که هسته ندارند و در خون انسان و سایر پستانداران یافت می‌شوند. پلاکت‌ها از سلول‌های بسیار بزرگ در مغز استخوان به نام مگاکاریوسیت‌ها مشتق می‌شوند. پلاکت یک سلول کامل نیست بلکه قطعه‌ای از سیتوپلاسم است که توسط یک غشاء محصور شده است. هنگامی که یک رگ خونی آسیب می‌بیند، برای کاهش از دست دادن خون منقبض می‌شود. پلاکت‌ها به دیواره‌های رگ آسیب‌دیده که نامنظم شده‌اند می‌چسبند و پلاکی را روی دهانه دیواره رگ تشکیل می‌دهند. هنگامی که پلاکت‌ها شروع به ضخیم شدن می‌کنند، موادی آزاد می‌کنند که پلاکت‌های دیگر را جذب می‌کند، بنابراین چسبندگی آنها به دیواره عروق مشخص می‌شود.
پس از حدود ۵ دقیقه پلاک یا لخته موقت به دست می‌آید. در همان زمان، لخته بسیار قوی‌تر و دائمی‌تر شروع به ایجاد می‌کند. بیش از ۳۰ نوع مختلف از مواد شیمیایی در این فرآیند پیچیده با هم تعامل دارند. مجموعه‌ای از واکنش‌هایی که منجر به انعقاد پایدار می‌شود، زمانی شروع می‌شود که یکی از فاکتورهای انعقادی که در خون غیرفعال است، در اثر تماس با بافت آسیب دیده فعال می‌شود.
عللت پلاکت بالا چیست؟
دلایل مختلفی وجود دارد که باعث افزایش ارزش پلاکتی می‌شود. ترومبوسیتوز (بالا بودن پلاکت) می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. ترومبوسیتوز اولیه از تغییرات در سلول‌های بنیادی همپوئتیک ایجاد می‌شود. می‌تواند ناشی از:
- پلی‌سیتمی‌ورا، که باعث افزایش قابل توجه سلول‌های بنیادی مغز استخوان می‌شود.
- میلوفیبروز ایدیوپاتیک اولیه که سرطان مغز استخوان است.
- لوسمی میلوئیدی مزمن، که توسط یک جهش کروموزومی ایجاد می‌شود که باعث افزایش گلبول‌های سفید خون می‌شود.
- ترومبوسیتوز ضروری یا اولیه.
- کم خونی سیدروبلاستیک ایدیوپاتیک اکتسابی.
ترومبوسیتوز ثانویه ناشی از موارد زیر است:
- سطوح آدرنالین بالاتر.
- خونریزی.
- تروما و آسیب بافتی.
- درمان‌های مبتنی بر استروئیدها یا داروهای شیمی درمانی.
- عفونت‌های تنفسی.
- عفونت‌های دستگاه ادراری تناسلی.
- تومورهای کلیه و ریه.
علائم پلاکت بالا چیست؟
افزایش پلاکت‌ها همیشه علائم قابل شناسایی را ایجاد نمی‌کند. اما در برخی موارد مزاحمت‌هایی وجود دارد که می‌توان آنها را به عنوان زنگ خطر واقعی تعبیر کرد که خوب است به آنها توجه کنیم. شایع‌ترین علائم پلاکت بالا عبارتند از:
- افزایش فشار خون و در نتیجه میگرن، سرگیجه و تاکی کاردی.
- خارش و لکه‌های قرمز روی پوست صورت.
- درد شکم و بزرگ شدن طحال.
- آستنیا.
- کاهش وزن و بی اشتهایی.
- کمبود آهن.
- ترومبوز و خونریزی.
چرا طحال بزرگ می‌شود؟
بزرگ شدن طحال، که به عنوان اسپلنومگالی شناخته می‌شود، وضعیتی است که با بزرگ شدن غیرطبیعی این اندام مشخص می‌شود. طحال عضوی است که در ناحیه شکم قرار دارد و عملکردهای مختلف ضروری برای بدن انسان را پوشش می‌دهد، از جمله:
- تولید گلبول‌های سفید و آنتی بادی‌ها.
- پاکسازی خون از گلبول‌های قرمز غیر طبیعی، پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید.
- انبار پلاکت، گلبول‌های سفید و آهن.
- تولید گلبول‌های قرمز.
علائم بزرگ شدن طحال چیست؟
بزرگ شدن طحال به خودی خود نشانه یک وضعیت پاتولوژیک است. در واقع، بیمارانی که از آن رنج می‌برند به طور کلی از هیچ نشانه‌ای از این بزرگ شدن شکایت نمی‌کنند. با این حال، در صورتی که این وضعیت به سرعت تکامل یافته باشد، می‌توان علائم زیر را مشاهده کرد:
- درد یا پری شکم.
- حالت تهوع و استفراغ.
- کم خونی.
- فرسودگی.
علاوه بر این، بیمار به ویژه در معرض عفونت و خونریزی حتی با ترومای جزئی است.
تشخیص بزرگ شدن طحال چگونه است؟
تشخیص این عارضه با لمس ساده شکم توسط متخصص امکان پذیر است. در صورت مشکوک بودن می‌توان آزمایش‌هایی مانند اشعه ایکس، سونوگرافی و آزمایش خون نیز انجام داد. علاوه بر این، پس از شناسایی وجود اسپلنومگالی، برای تکمیل تشخیص، لازم است علت شروع آن شناسایی شود. این ممکن است به آزمایش‌های عملکرد کبد، بیوپسی مغز استخوان، آزمایش آنتی بادی و آزمایش گلبول‌های سفید نیاز داشته باشد.
چه چیزی باعث بزرگ شدن طحال می‌شود؟
علت اسپلنومگالی می‌تواند متنوع باشد، از جمله:
- عفونت‌های ویروسی و باکتریایی (مانند مونونوکلئوز، سیفلیس، لیشمانیوز و غیره)
- فشار خون بالا خود ناشی از بیماری کبدی (مانند سیروز) یا ترومبوز است.
- کم خونی همولیتیک (مثلاً تالاسمی)، در این حالت طحال به دلیل کار زیاد به منظور پاکسازی خون از گلبول‌های قرمز غیرطبیعی بزرگ می‌شود.
- بدخیمی‌های خونی (مانند لنفوم هوچکین، لوسمی)؛
- بیماری‌های متابولیک (مانند بیماری گوچر، آمیلوئیدوز، سارکوئیدوز…).
آیا می‌توان از بزرگ شدن طحال جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از این عارضه باید تمام عواملی را که می‌توانند به بروز آن کمک کنند، کنترل کرد، بنابراین از سرایت احتمالی بیماری‌های عفونی که می‌تواند باعث بزرگ شدن طحال شود، اجتناب کرد و تا حد امکان از مصرف الکل اجتناب کرد.
درمان بزرگ شدن طحال چیست؟
به طور کلی، درمان بزرگ شدن طحال بسته به علت زمینه‌ای (علت درمانی) متفاوت است. جراحی (برداشتن طحال، به نام اسپلنکتومی) در صورتی استفاده می‌شود که بزرگ شدن طحال شدید باشد و همراه با عوارض باشد.
جراحی برداشتن طحال
طحال قوام شکننده‌ای دارد، به همین دلیل متأسفانه در معرض خطر آسیب در صورت ضربه است. اگر بیش از حد آسیب دیده باشد، ممکن است برای برداشتن آن نیاز به جراحی باشد. این عمل که نام اسپلنکتومی را به خود اختصاص داده است، عموماً توسط لاپاراسکوپی انجام می‌شود که نیاز به عمل برش‌های کوچکی دارد که از طریق آن جراح می‌تواند از طریق لاپاراسکوپ عمل کند، ابزاری که از جمله موارد دیگر، از یک دوربین کوچک استفاده می‌کند که قادر به انجام آن است. جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. عوارض احتمالی جراحی عبارتند از عوارض معمول هر جراحی، مانند خونریزی، عفونت و آسیب به سایر اندام‌های شکمی.
