ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی یکی از قابل توجه‌ترین درمان‌های سرطان است. هرچه به سمت آینده پیش می‌رویم اهمیت و نقش ایمونوتراپی در درمان سرطان بیشتر می‌شود. به‌طوری‌که پیش‌بینی‌ها از جایگزینی ایمونوتراپی به‌جای شیمی‌درمانی تا سال ۲۰۲۵ است. ایمونوتراپی در ایران به‌اندازه‌ای که باید جا نیفتاده است. دلایلی چون تحت پوشش بیمه نبودن و نداشتن دانش کافی موجب این امر شده است که از چنین درمان فوق‌العاده‌ای غافل شویم. بااین‌حال بسیاری از مراکز معتبر سرطان و آنکولوژیست‌های وظیفه‌شناس، در زمینه ایمونوتراپی دانش کامل را آموخته‌اند و خدمات را ارائه می‌دهند. اما چرا ایمونوتراپی تا این اندازه محبوب است و چه روش‌هایی از آن در ایران قابل انجام است در این مقاله عنوان می‌شود. با ما همراه باشید.
در این مقاله می خوانید :
ایمونوتراپی چیست؟
سیستم ایمنی از ایجاد بیماری‌های عفونی، خودایمنی، آلرژی و سرطان جلوگیری می‌کند. این امر از طریق تعامل پیچیده‌ای از فعالسازی و مهار سلول‌های ایمنی و مکانیسم‌های تنظیمی متنوع به دست می‌آید. در چند دهه اخیر تلاش‌های بیشماری برای تأثیرگذاری بر سیستم ایمنی به‌گونه‌ای صورت‌گرفته است که تخریب و کنترل تومورها موفقیت‌آمیز باشد. در بسیاری از موارد، تنها تعداد بسیار کمی از بیماران از این تلاش‌های درمانی سود بردند و بسیاری از مفاهیم حتی وارد آزمایش‌های بالینی نشدند. پیشرفت واقعی چند سال پیش با کشف به اصطلاح گیرنده‌های ایمن ایست بازرسی و توسعه سلول‌های CAR-T خاص رخ داد. علاوه بر این، روش‌های متعدد دیگری برای استفاده از تأثیرات روی سیستم ایمنی به‌عنوان درمان سرطان وجود دارد. درمان‌های ترکیبی که ترکیبی از روش‌های ایمنی درمانی مختلف یا ترکیبی از ایمونوتراپی با درمان‌های استاندارد یا سایر مفاهیم نوآورانه هستند، بسیار امیدوارکننده هستند.
ایمونوتراپی چگونه کار می‌کند؟
سیستم ایمنی انسان به طور خودکار سلول‌های غیر طبیعی را تشخیص داده و با آن مبارزه می‌کند. بااین‌حال، سیستم ایمنی برای مبارزه با سلول‌های سرطانی کار سخت‌تری دارد. این به این دلیل است که سرطان زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های سالم و طبیعی تغییر کنند و شروع به رشد خارج از کنترل کنند. ازآنجایی‌که سلول‌های سرطانی در واقع از سلول‌های سالم به وجود می‌آیند، همیشه توسط سیستم ایمنی به‌عنوان خارجی شناخته نمی‌شوند.
- گاهی اوقات سیستم ایمنی سلول‌های سرطانی را خارجی نمی‌شناسد زیرا سلول‌ها به‌اندازه کافی با سلول‌های طبیعی تفاوت ندارند.
- گاهی اوقات سیستم ایمنی سلول‌های سرطانی را تشخیص می‌دهد، اما پاسخ ایمنی ممکن است به‌اندازه کافی قوی نباشد که سرطان را از بین ببرد.
- خود سلول‌های سرطانی نیز می‌توانند موادی را آزاد کنند که از یافتن و حمله سیستم ایمنی به آنها جلوگیری می‌کند.
- سلول‌های سرطانی می‌توانند تغییرات ژنتیکی داشته باشند که آنها را برای سیستم ایمنی کمتر دیده شود.
- سلول‌های سرطانی می‌توانند پروتئین‌هایی روی سطح خود داشته باشند که سلول‌های ایمنی را خاموش می‌کنند.
- می‌توان گفت سول‌های سرطانی قادرند تا سلول‌های سالم اطراف تومور را به‌گونه‌ای تغییر دهند که در پاسخ سیستم ایمنی به سلول‌های سرطانی اختلال ایجاد کنند.
- برای حل این مشکلات، محققان راه‌هایی را پیدا کرده‌اند که به سیستم ایمنی کمک می‌کند سلول‌های سرطانی را بشناسد و پاسخ آن را تقویت کند تا آنها را از بین ببرد.
چگونه سیستم ایمنی خود می‌تواند سرطان را تشخیص دهد و چگونه تشدید می‌شود؟
با نوع ایمونوتراپی که هدف آن آزادکردن ترمزهای سیستم ایمنی بدن فرد است، ما به دنبال تقویت پاسخ ایمنی موجود اما غیرفعال هستیم تا با سرطان مبارزه کند. پاسخ ایمنی مبتنی بر این واقعیت است که سلول‌های سرطانی می‌توانند یک آنتی‌ژن تومور روی سطح داشته باشند، یعنی دارای ویژگی سطحی متفاوت با بافت سالم هستند. به‌این‌ترتیب، سلول تومور می‌تواند توسط سیستم ایمنی به‌عنوان نوعی سلول خارجی درک شود. برخی از تومورها دارای بسیاری از این ویژگی‌های سطحی مختلف هستند، درحالی‌که برخی دیگر دارای تعداد کمی از آنها هستند. علاوه بر این، تومورها همچنین می‌توانند “مولکول‌های ترمزکننده” خاصی را برای سیستم ایمنی تولید کنند.
جالب و منطقی است که درمان فعالسازی ایمنی سیستم ایمنی بدن خود معمولاً دقیقاً برای آن بیماران خوب عمل می‌کند که تومورهای آن دارای ویژگی‌های سطحی بسیار مختلف و بسیاری از این مولکول‌های ترمز در مقایسه با بافت سالم هستند. با لغو سیگنال ترمز یا کنترل که به آنها “مهارکننده نقطه بازرسی” نیز گفته می‌شود، یک پاسخ ایمنی تومور رخ می‌دهد.
یک عارضه جانبی این ایمونوتراپی فعال‌کننده می‌تواند این باشد که ترمزهای سایر سلول‌های ایمنی نیز آزاد می‌شوند و در نتیجه عوارض جانبی رخ می‌دهد که مربوط به بیماری‌های خودایمنی است، یعنی سیستم ایمنی به بافت‌های سالم نیز حمله می‌کند؛ بنابراین در اینجا مشکل گزینش‌پذیری وجود دارد. عوارض جانبی ناشی از آن بسته به نوع سرطان قابل‌قبول و در برخی موارد نیز به‌خوبی قابل‌کنترل است. به‌طورکلی، می‌توان عوارض جانبی کمتر و متفاوتی نسبت به شیمی‌درمانی کلاسیک داشت.
چه نوع دیگری از ایمونوتراپی در حال حاضر موجود است؟
ساده‌ترین و کلاسیک‌ترین نمونه، به‌اصطلاح آنتی‌بادی‌هایی هستند که به سطوح سلول‌های تومور می‌روند و به آنها حمله می‌کنند. یا اهداف آنتی‌بادی‌ها مختص تومور هستند (این نادر است) یا هدف‌ها روی بافت‌های سالم، اما با تراکم کمتر، وجود دارند، یا می‌توان بافت را به طور موقت حذف کرد و پس از درمان بازسازی می‌شود.
پیشرفت‌های اخیر در به‌اصطلاح «ایمونولوژی طراح» نشان می‌دهد که آنتی‌بادی‌ها یا قطعات آنتی‌بادی نیز می‌توانند تولید شوند که شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی یا مواد پیامرسان سلولی را می‌توان به روشی نسبتاً انتخابی به تومور متصل کرد. همچنین می‌توان آنتی‌بادی‌هایی تولید کرد که به‌عنوان پل فعال‌کننده بین سلول‌های تومور و سلول‌های ایمنی بدن عمل می‌کنند. این بدان معنی است که این آنتی‌بادی‌ها سلول ایمنی را برای کشتن سلول تومور تحریک می‌کنند. پیشرفت دیگر دست‌کاری ژنتیکی سلول‌های ایمنی خود بدن است.
آنتی‌بادی‌ها را می‌توان به «سلول‌های کشنده» وارد کرد تا سپس بتوانند با درجه انتخابی بالایی به سلول‌های تومور حمله کنند. به‌عنوان‌مثال، این سلول‌ها شامل سلول‌های CAR-T می‌شوند. یکی دیگر از پیشرفت‌های جالب، امکان فعال‌شدن ایمونولوژیک فاگوسیت‌ها است. در ترکیب با ایمونوتراپی، این هدف برای دستیابی به انتخابی‌ترین حذف ممکن از سلول‌های تومور است. برای همه این انواع ایمونوتراپی در حال حاضر درمان‌های نمونه‌ای وجود دارد که یا قبلاً در کلینیک تأیید شده‌اند یا در آزمایش‌های بالینی اولیه هستند.
این درمان‌ها نیز بدون عوارض نیستند. به‌عنوان‌مثال، فعالسازی مصنوعی عظیم سیستم ایمنی می‌تواند باعث ایجاد شرایطی مانند مسمومیت خون، یعنی تب بالا و گردش خون ضعیف شود. این می‌تواند خطرناک باشد، اما در حال حاضر اقدامات متقابل موثری وجود دارد.
داروهای ایمنی ایمونوتراپی در ایران
خوشبختانه تولید داروهای ایمونوتراپی در ایران باعث کاهش هزینه این روش درمانی در کشور شده است. بااین‌حال برخی از مواد اولیه داروهای ایمونوتراپی از خارج از کشور وارد می‌شوند و به همین دلیل است که با وجود ایرانی بودن، تحت پوشش بیمه نیستند و هزینه نسبتاً بالایی دارند.
تأثیر اوزون در درمان سرطان ایمونوتراپی
یکی از روش‌های ایمنی درمانی که به طور رایج در کشور ارائه می‌شود، استفاده از اوزون در ایمونوتراپی است. اوزون از طریق تزریق وریدی با فرمولاسیون خاص وارد خون می‌شود. پس از آنکه اوزون وارد خون شد با مایعاتی چون پلاسما و تعدادی مولکول‌های بیولوژیکی واکنش می‌دهد و منجر به تولید کوتاه‌مدت گونه‌هایی از اکسیژن می‌شود که به‌اصطلاح به آنها واکنشگر می‌گویند مانند پراکسید هیدروژن و محصولات اکسیداسیون لیپید. ایمونوتراپی با اوزون از این طریق تولید آنتی‌اکسیدان را در سلول‌ها و بافت‌ها به‌عنوان بخشی از مکانیسم‌های محافظتی در برابر سلول‌های بدخیم افزایش می‌دهد. به‌طورکلی می‌توان گفت بخش عمده‌ای از رویکرد درمان سرطان در استفاده از اوزون به اثرات تقویتی این گاز روی سیستم ایمنی ارتباط دارد.
