مهم‌ترین موضوعی که بر درمان بیماران سرطانی تأثیر می‌گذارد و حمایت می‌کند، تغذیه است. سوء تغذیه که به تغذیه ناکافی و نامناسب اشاره دارد، روند درمان فرد را کند می‌کند و می‌تواند عواقب شدیدی را به همراه داشته باشد. به همین علت مسئله کم اشتهایی در و کنترل وزن در شیمی درمانی بسیار مهم است. اگر تحت شیمی درمانی هستید، عزیزی دارید که در حال شیمی درمانی است و یا به دنبال کسب اطلاعات در این خصوص هستید، این بخش را با دقت مطالعه فرمایید تا با تغذیه صحیح در حین شیمی درمانی و روش‌های افزایش اشتها آشنا شوید.
در این مقاله می خوانید :
اثرات شیمی درمانی بر وزن بدن
کاهش وزن یک علامت بسیار شایع است که در افراد مبتلا به سرطان دیده می‌شود و نتیجه هم وجود تومور و هم درمان‌های ضد سرطانی مانند شیمی درمانی است. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام سوء تغذیه، غربالگری منظم و ارزیابی دقیق سوء تغذیه در بیماران سرطانی بسیار مهم است. با وجود همه این‌ها، مطالعات نشان می‌دهد که تنها کمتر از ۳۰ درصد از بیماران سرطانی از ارزیابی تغذیه یا رژیم غذایی استفاده می‌کنند. بسیاری از افراد مبتلا به سرطان به دلیل سوء تغذیه، داروهای شیمی درمانی و فعالیت سلول‌های تومور، کاهش وزن ناخواسته را تجربه می‌کنند. به این حالت کاشکسی سرطانی (cancer cachexia) می‌گویند و درجه کاشکسی بسته به محل تومور، وسعت آن و مرحله بیماری متفاوت است.
چرا حفظ وزن سالم در حین درمان سرطان مهم است؟
در حین تشخیص، کاهش وزن ناخواسته بیش از ۱۰ درصد وزن اولیه تقریباً در ۱۵ درصد بیماران مشاهده می‌شود. مراقبت‌های تغذیه‌ای صحیح و به موقع در طول درمان فعال و پس از آن بسیار مهم است. بنابراین، تغذیه علاوه بر درمان‌های ضد سرطان، نقش اساسی در مدیریت سرطان دارد. درمان‌های تغذیه‌ای نباید نادیده گرفته شوند زیرا از کاشکسی سرطان جلوگیری می‌کنند و دوره‌های بستری را کوتاه می‌کنند. وقتی تغذیه درمانی بخشی از درمان اولیه باشد، به بهبود خطر سوء تغذیه و وضعیت عمومی بیماران سرطانی کمک می‌کند. به حداکثر رساندن مرحله بهبودی تنها با حفظ توده عضلانی و عملکرد و جلوگیری از کاهش وزن غیر ارادی در طول فرآیند درمان سرطان می‌توان به دست آورد.
علت کاهش وزن ناشی از شیمی درمانی
افرادی که شیمی درمانی می‌کنند عوارض جانبی زیادی را تجربه می‌کنند که زندگی روزمره را مختل می‌کند. اگرچه این عوارض بسته به داروهای شیمی درمانی متفاوت است، اما عموماً شامل از دست دادن اشتها، تهوع- استفراغ، ضعف، درد، خستگی، تغییر طعم در دهان، ریزش مو و کم خونی می‌شود. علاوه بر همه این‌ها، اضطراب، افسردگی و جنسی می‌باشد.
رژیم غذایی و تغذیه در طول شیمی درمانی، از نظر عوارض جانبی چالش برانگیز است. بنابراین، مدیریت این فرآیند برای بیماران بسیار مهم است که با کاهش ترشح بزاق در دهان، تغییرات در طعم و بوی، مشکل در بلع، زخم‌های دهان (موکوزیت) و پوسیدگی دندان‌ها ایجاد می‌شود.
تغییر مزه‌ها در شیمی درمانی
تغییرات در طعم و بوی در ۸۰-۴۵ درصد بیماران سرطانی دیده می‌شود و ناشی از رژیم‌های شیمی درمانی است که به ویژه در افراد سیگاری و سیگاری‌های فعلی و در بیماران سرطان سر و گردن اعمال می‌شود.
تغییرات طعم در بیماران سرطانی به صورت افزایش یا کاهش حساسیت یک یا چند طعم از پنج طعم اصلی (شیرین، ترش، شور، تلخ، اومامی) آشکار می‌شود. همچنین شامل تجارب حسی تغییر یافته از غذاها و بو‌ها می‌شود. اگرچه گزارش شده است که تغییرات چشایی ناشی از شیمی درمانی در مراحل اولیه رخ می‌دهد و به طور متناوب در طول فرآیند درمان ظاهر می‌شود، اما ممکن است در طول شیمی درمانی نیز ثابت بماند. این تغییرات بر ترجیحات غذایی فرد تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود که مصرف غذای خود را کاهش دهد.
تهوه و استفراغ ناشی از شیمی درمانی
تهوع و استفراغ از جدی‌ترین و آزاردهنده‌ترین علائم است و تقریباً در ۸۰-۳۸ درصد بیماران دیده می‌شود. عوامل خطری که ممکن است در نتیجه تهوع و استفراغ در فرد نقش داشته باشد عبارتند از عدم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، کاهش وزن، کم آبی (از دست دادن بیش از حد مایعات) و سوء تغذیه. البته می‌توان تمام این عوارض جانبی را که بر تعادل بدن تأثیر می‌گذارد، کنترل کرد.
همچنین بخوانید: برای کاهش عوارض شیمی درمانی چه باید کرد؟
رژیم غذایی در شیمی درمانی
استفاده صحیح از تغذیه درمانی در طول فرآیند شیمی درمانی به فرد کمک می‌کند تا از کاهش وزن غیر ارادی جلوگیری کند، حالت تهوع و استفراغ را کاهش دهد و آسیب به مخاط دهان را به حداقل برساند. علاوه بر این، سیر بیماری را می‌توان با درمان تغذیه‌ای مناسب تغییر داد. مصرف غذاهایی با کالری و پروتئین بالا می‌تواند از کاهش وزن حین شیمی درمانی جلوگیری کند و این غذاها شامل:
- سوپ غلیظ
- شیر، پنیر، پودینگ و اسموتی
- نوشیدنی‌های مکمل تغذیه‌ای مانند boost,ensule
- تخم‌مرغ، مرغ، گوشت قرمز و ماهی
- ماست و بستنی
- کره بادام زمینی، فندق، بادام
سبزیجات و میوه‌های تازه
یکی از مهم‌ترین مواردی که بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی باید به آن توجه کنند سبزیجات و میوه‌های تازه است. سبزیجات و میوه‌های خام شسته نشده خطری را به همراه دارند. علاوه بر این، مصرف سبزیجات و میوه‌هایی که کپک‌زده، پوست آسیب دیده و در تماس مستقیم با خاک هستند، خطرناک است. میوه‌های با پوست نازک (کیوی، سیب، هلو و غیره) توصیه نمی‌شود. میوه‌های با پوست ضخیم (موز، پرتقال، نارنگی و غیره) باید به جای آن ترجیح داده شوند. مصرف میوه‌های خشک، غلات حاوی میوه‌های خشک و میوه‌های نرم منجمد (تمشک، توت فرنگی و… ) برای بیماران سرطانی توصیه نمی‌شود. کمپوت را می‌توان به راحتی مصرف کرد. توجه کنید که سبزیجات باید خوب پخته شوند.
مصرف لبنیات در شیمی درمانی
شیر پاستوریزه و فرآورده‌های آن باید مصرف شود. شیر غیر پاستوریزه و فرآورده‌های آن (شیر خیابانی)، ماست‌های خانگی و بستنی‌هایی که علنی فروخته می‌شوند و مستعد آلودگی باکتریایی هستند، نباید ترجیح داده شوند. مصرف کفیر و محصولات مشابه حاوی پروبیوتیک/پری بیوتیک باید محدود شود.
باید مراقب بود که پنیر‌های کپک‌زده، گیاهی و نارس مصرف نشود. پنیر‌های سخت، پخته شده، بسته‌بندی شده، فرآوری شده (کشک، کلبه) قابل مصرف هستند.
تخم مرغ و گوشت در شیمی درمانی
تخم مرغ خام یا ترک خورده و سس‌های تهیه شده با تخم مرغ خام (خامه، مایونز و غیره) بسیار خطرناک هستند. همچنین تخم مرغ باید خوب پخته شود.
گوشت‌های نیم پز، سوشی، سوسیس، سالامی، بولونیا و صدف باید از مصرف خودداری شود زیرا حاوی سطوح بالایی از میکروارگانیسم‌ها هستند که بر سیستم ایمنی بدن تأثیر منفی می‌گذارد. گوشت، مرغ و ماهی باید به خوبی پخته مصرف شوند. در مواقعی که مصرف گوشت مشکل دارد، باید گوشت بوقلمون یا مرغ را ترجیح داد. از برگ بو و لیمو می‌توان برای بهبود بو و طعم ماهی استفاده کرد. علاوه بر این، گزارش شده است که آویشن، نعناع، رزماری و ریحان با ذائقه بیماران سرطانی سازگاری بیشتری دارد.
خریدهای سوپرمارکتی
محصولاتی که از خارج خریداری می‌شوند، مانند همبرگر، و غذاهای تهیه شده در فضای باز، مانند باربیکیو، نباید مصرف شوند زیرا در برابر خطرات احتمالی آسیب‌پذیر هستند.
باید محدودیت‌هایی در مصرف آجیل‌ها و محصولات لذیذ آماده نشده، عسل، سوپ‌های آماده و بیسکویت‌های آماده وجود داشته باشد. آجیل بسته‌بندی نشده بو داده شده قابل مصرف است.
دمای غذا
از آنجایی که غذاها و نوشیدنی‌های گرم ممکن است باعث ناراحتی شوند، می‌توان غذاها و نوشیدنی‌های با دمای اتاق یا سرد را ترجیح داد. باید در مورد پرهیز از غذاهای بیش از حد شور، شیرین، تند و چرب اطلاعات داده شود. به همین دلیل باید به مصرف غذاهای پر نمک مانند ترشی، زیتون ترشی و سرخ کردنی‌ها توجه کرد.
سایر نکاتی که رعایت شوند:
- مصرف ۳ الی ۶ وعده غذایی کوچک بجای ۳ وعده غذایی بزرگ
- مصرف میان وعده‌های سالم حین وعده‌های غذایی در صورت احساس گرسنگی
- اضافه کردن کره، روغن، پودرپروتئین و آجیل به غذا به منظور اضافه کردن کالری و پروتئین به آنها
- نوشیدن مایعات بین و همزمان با وعده‌های غذایی
- صرف غذا با دوستان یا خانواده
- قدم زدن و پیاده‌روی یک ساعت قبل از غذا و کمک به بهبود اشتها
- مشاوره با متخصص تغذیه در صورت لزوم
- نوشیدن مایعات فراوان و پرهیز از غذاهای سفت و خشک در صورت وجود خشکی دهان
- پرهیز از غذاهای شور و تند و استفاده از غذاهای نرم و میکس شده در صورت وجود زخم دهان
دارو برای بی اشتهایی در شیمی درمانی
پزشک می‌تواند داروهای متفاوتی برای افزایش اشتهایتان تجویز نماید. این داروها شامل داروهای هورمونی و استروئیدها هستند که مصرف آنها باید حتما با نظر پزشک صورت گیرد.
تغذیه بعد از شیمی درمانی
نباید فراموش کرد که در دوره پس از شیمی درمانی، مقاومت بدن در معرض خطرات بالقوه است. نکات مهمی که در درمان تغذیه‌ای اعمال می‌شود اغلب پس از شیمی درمانی معتبر است. به طور خاص، راه‌هایی برای کاهش ناراحتی ناشی از عوارض جانبی مداوم جستجو می‌شود. به عنوان مثال، از آنجایی که معده خالی می‌تواند باعث ایجاد احساس تهوع شود، توصیه می‌شود که بیماران در وعده‌های کوچک و مکرر غذا بخورند.
نوشیدن مایعات بین وعده‌های غذایی به جای در طول وعده‌های غذایی نیز از حالت تهوع جلوگیری می‌کند. مایعات به آرامی مصرف می‌شوند. به همین دلیل نوشیدنی‌ها را می‌توان با نی مصرف کرد. توصیه می‌شود افرادی که از مزه فلزی باقی مانده در دهان در اثر تغییر مزه توسط قاشق فلزی احساس ناراحتی می‌کنند، از قاشق و چنگال پلاستیکی استفاده کنند. جویدن آدامس و مکیدن چیپس یخ با تحریک ترشح بزاق، داخل دهان را مرطوب می‌کند و درد را تسکین می‌دهد. از آنجایی که مزه مزه در دهان به طور جدی بر مصرف غذا تأثیر می‌گذارد، تمیز کردن دهان با غرغره انجام می‌شود. در مواردی که جویدن و بلعیدن مشکل باشد. می‌توان غذاها را تا زمانی که نرم شوند پخته و یا به صورت پوره مصرف شود. می‌توان غذاهای نرم مانند املت و پودینگ را ترجیح داد.
همچنین بخوانید: شیمی درمانی چقدر طول می‌کشد؟
