تشخیص سرطان پروستات : معرفی و بررسی انواع روش‌های تشخیصی

بیشتر سرطان‌های پروستات ابتدا در نتیجه غربالگری مشاهده می‌شوند. سرطان‌های اولیه پروستات معمولاً هیچ علامتی ندارند، اما سرطان‌های پیشرفته‌تر گاهی اوقات به دلیل علائمی که ایجاد می‌کنند، پیدا می‌شوند.
در صورت مشکوک بودن به سرطان پروستات براساس نتایج آزمایش‌ها یا علائم غربالگری، برای اطمینان استفاده از آزمایش‌های مختلف لازم است. اگر به پزشک مراقبت‌های اولیه خود مراجعه می‌کنید، ممکن است به اورولوژیست ارجاع داده شوید، پزشکی که سرطان‌های دستگاه تناسلی و ادراری، از جمله پروستات را درمان می‌کند.
تشخیص سرطان پروستات فقط با بیوپسی پروستات قابل انجام است، که در زیر مورد بحث قرار گرفته است.

انواع روش‌های تشخیص سرطان پروستات

انواع روش های تشخیص سرطان پروستات شامل:

سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی

اگر پزشک شما مشکوک به ابتلا به سرطان پروستات باشد، از شما در مورد هرگونه علائمی که دارید، مانند مشکلات ادراری یا جنسی و مدت زمانی که این علائم را دارید، سؤال می‌کند. همچنین ممکن است از شما در مورد عوامل خطر احتمالی، از جمله سابقه خانوادگی سؤال شود.
پزشک شما را نیز معاینه می‌کند. این ممکن است شامل یک معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) باشد، که در طی آن پزشک یک انگشت خود را در حالی که از دستکش و مواد روان کننده استفاده کرده، به داخل راست روده شما وارد می‌کند تا احساس برآمدگی یا مناطق سخت در پروستات که ممکن است سرطان باشد را احساس کند. اگر مبتلا به سرطان هستید، DRE گاهی اوقات می‌تواند به شما بگوید که آیا فقط در یک طرف پروستات است، در هر دو طرف است یا احتمال دارد که فراتر از پروستات به بافت‌های مجاور گسترش یافته باشد. همچنین ممکن است پزشک سایر نواحی بدن شما را مورد بررسی قرار دهد.
پس از معاینه، پزشک ممکن است آزمایشاتی را تجویز کند.

آزمایش خون PSA

آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که توسط سلول‌های غده پروستات (هم سلول‌های طبیعی و هم سلول‌های سرطانی) ساخته می‌شود. PSA بیشتر در مایع منی است، اما مقدار کمی نیز در خون وجود دارد.
این آزمایش در مردانی که ممکن است سرطان پروستات داشته باشند استفاده می‌شود.
آزمایش خون PSA عمدتاً برای غربالگری سرطان پروستات در مردان بدون علائم استفاده می‌شود. همچنین این آزمایش یکی از اولین آزمایش‌هایی است که بر روی مردانی انجام می‌شود که علائمی از سرطان پروستات دارند.

PSA در خون با واحدهایی به نام نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/ml) اندازه‌گیری می‌شود. شانس ابتلا به سرطان پروستات با افزایش سطح PSA افزایش می‌یابد، اما هیچ نقطه مشخصی وجود ندارد که بتواند به طور قطعی تشخیص دهد که آیا یک مرد مبتلا به سرطان پروستات است یا خیر. بسیاری از پزشکان هنگام تعیین اینکه آیا مرد نیاز به آزمایش بیشتری دارد یا خیر، از نقطه قطع PSA 4 نانوگرم بر میلی‌لیتر یا بیشتر استفاده می‌کنند، در حالی که دیگران ممکن است توصیه کنند که از سطح پایین‌تر، مانند ۲.۵ یا ۳ بررسی‌ها شروع شود.

بیشتر مردان بدون سرطان پروستات دارای سطح PSA زیر ۴ نانوگرم/میلی‌لیتر خون هستند. با این حال، سطح زیر ۴ ضمانت نمی‌کند که یک مرد مبتلا به سرطان نیست.
مردان با سطح PSA بین ۴ تا ۱۰ (اغلب “محدوده مرزی” نامیده می‌شوند) تقریباً از هر ۴ نفر یک نفر احتمال سرطان پروستات دارند.
اگر PSA بیش از ۱۰ باشد، احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیش از ۵۰ درصد است.
اگر سطح PSA شما بالا است، ممکن است برای بررسی سرطان پروستات به آزمایش‌های بیشتری نیاز داشته باشید.
اگر قبلاً سرطان پروستات برای شما تشخیص داده شده است، تست PSA می‌تواند مفید باشد.
در مردانی که به تازگی در آن‌ها سرطان پروستات تشخیص داده شده است، می‌توان از سطح PSA به همراه نتایج معاینه فیزیکی و درجه تومور (که در بیوپسی مشخص شده، در ادامه توضیح داده شد.) برای تصمیم گیری در موردنیاز به آزمایش‌های دیگر (مانند سی‌تی‌اسکن یا اسکن استخوان) استفاده کرد.
از سطح PSA برای تعیین مرحله سرطان نیز استفاده می‌شود. این کار می‌تواند گزینه‌های درمانی شما را تحت تأثیر قرار دهد، زیرا اگر سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته باشد، برخی از درمان‌ها (مانند جراحی و اشعه) مفید نخواهد بود.
آزمایش PSA اغلب بخش مهمی در تعیین نحوه عملکرد خوب درمان و همچنین مراقبت از عود احتمالی سرطان پس از درمان است.

بیوپسی پروستات

اگر نتایج آزمایش خون PSA، DRE یا سایر آزمایش‌ها نشان دهد که شما ممکن است سرطان پروستات داشته باشید، به احتمال زیاد به بیوپسی پروستات نیاز خواهید داشت. بیوپسی روشی است که در آن نمونه‌های کوچک پروستات برداشته می‌شود و سپس با میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرد. بیوپسی سوزنی اصلی‌ترین روش برای تشخیص سرطان پروستات است. این کار معمولاً توسط متخصص اورولوژی انجام می‌شود.

در طول بیوپسی، پزشک معمولاً با آزمایش تصویربرداری مانند سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) یا MRI یا “ادغام” این دو (که همه در زیر مورد بحث قرار می‌گیرند) به پروستات نگاه می‌کند. پزشک سریع یک سوزن نازک و توخالی را وارد پروستات می‌کند. این کار یا از طریق دیواره راست روده (بیوپسی ترانس رکتال) یا از طریق پوست بین کیسه بیضه و مقعد (بیوپسی ترانس پرینئال) انجام می‌شود. هنگامی‌که سوزن بیرون می‌آید، یک استوانه کوچک (هسته) بافت پروستات را خارج می‌کند. این کار چندین بار تکرار می‌شود. اغلب پزشک حدود ۱۲ نمونه اصلی را از قسمت‌های مختلف پروستات می‌گیرد.

اگرچه این روش دردناک به نظر می‌رسد، هر بیوپسی معمولاً فقط کمی ناراحتی ایجاد می‌کند، زیرا با یک ابزار بیوپسی مخصوص فنر انجام می‌شود. دستگاه سوزن را در کسری از ثانیه وارد کرده و خارج می‌کند. اکثر پزشکانی که بیوپسی انجام می‌دهند ابتدا با تزریق بی حسی موضعی در کنار پروستات، ناحیه را بی حس می‌کنند. ممکن است بخواهید از پزشک خود بپرسید که آیا قصد انجام این کار را دارد یا خیر.

بیوپسی خود حدود ۱۰ دقیقه طول می‌کشد و معمولاً در مطب پزشک انجام می‌شود. به احتمال زیاد به شما آنتی‌بیوتیک داده می‌شود که قبل از بیوپسی و احتمالاً برای یک یا دو روز بعد از آن برای کاهش خطر عفونت مصرف کنید.
برای چند روز پس از عمل، ممکن است کمی درد در ناحیه احساس کنید و ممکن است متوجه خون در ادرار خود شوید. شما همچنین ممکن است مقداری خونریزی ملایم از راست‌روده خود داشته باشید، به‌ویژه اگر هموروئید دارید. بسیاری از مردان متوجه خون در مایع منی خود می‌شوند یا مایع منی با رنگ زنگار دارند که بسته به دفعات انزال شما می‌تواند چند هفته پس از بیوپسی ادامه یابد.

آزمایش ژنتیک برای برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات

برخی از پزشکان در حال حاضر توصیه می‌کنند که برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات تحت آزمایش قرار گیرند تا به دنبال برخی تغییرات ژنتیکی ارثی باشند. این شامل مردانی است که در آنها به سندرم سرطان خانواده (مانند جهش ژنی BRCA یا سندرم لینچ) مشکوک هستند، و همچنین مردان مبتلا به سرطان پروستات که دارای ویژگی‌های خطرناک خاصی هستند یا سرطان به سایر نقاط بدن گسترش یافته‌اند. با پزشک خود در مورد جوانب مثبت، منفی و محدودیت‌های چنین آزمایش‌هایی صحبت کنید.

آزمایش‌های تصویربرداری سرطان پروستات

آزمایش‌های تصویربرداری از اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی، امواج صوتی یا مواد رادیواکتیو برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده می‌کند. ممکن است از یک یا چند آزمایش تصویربرداری برای مورد زیر استفاده شود:

• برای جستجوی سرطان در پروستات
• کمک به پزشک برای دیدن پروستات در طی برخی از مراحل (مانند بیوپسی پروستات یا انواع خاصی از درمان سرطان پروستات)
• به دنبال بررسی گسترش سرطان پروستات به سایر نقاط بدن باشند.

اینکه چه آزمایشاتی ممکن است نیاز داشته باشید بستگی به شرایط شما دارد. به‌عنوان مثال، بیوپسی پروستات معمولاً با سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) و یا MRI برای راهنمایی بیوپسی انجام می‌شود. در صورت تشخیص سرطان پروستات، ممکن است نیاز به آزمایش‌های تصویربرداری از سایر قسمت‌های بدن خود داشته باشید تا به دنبال گسترش احتمالی سرطان باشید. (مردان با نتیجه طبیعی DRE، PSA پایین و نمره Gleason پایین ممکن است نیازی به آزمایش دیگری نداشته باشند زیرا احتمال گسترش سرطان بسیار کم است.)
آزمایش‌های تصویربرداری که اغلب برای جستجوی گسترش سرطان پروستات استفاده می‌شود عبارت‌اند از:

سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS)

برای این آزمایش، یک کاوشگر کوچک به عرض یک انگشت روغن کاری شده و در راست روده قرار می‌گیرد. این کاوشگر امواج صوتی را منتشر می‌کند که وارد پروستات می‌شوند و پژواک ایجاد می‌کنند. کاوشگر پژواک‌ها را می‌گیرد و رایانه آنها را به یک تصویر سیاه و سفید از پروستات تبدیل می‌کند.
این عمل اغلب کمتر از ۱۰ دقیقه طول می‌کشد و در مطب پزشک یا کلینیک سرپایی انجام می‌شود. هنگامی‌که پزشک پروب را وارد می‌کند، مقداری فشار احساس خواهید کرد، اما معمولاً دردناک نیست. ممکن است ناحیه قبل از عمل بی حس شود.

TRUS ممکن است در شرایط مختلف استفاده شود:

• گاهی اوقات برای جستجوی مناطق مشکوک در پروستات در مردانی که نتیجه آزمایش DRE یا PSA غیرطبیعی دارند (اگرچه ممکن است برخی از سرطان‌ها را از دست بدهد) استفاده می‌شود.
• می‌توان از آن در حین بیوپسی پروستات برای هدایت سوزن‌ها به ناحیه صحیح پروستات استفاده کرد.
• می‌توان از آن برای اندازه گیری اندازه غده پروستات استفاده کرد که می‌تواند به تعیین تراکم PSA کمک کند.
• می‌تواند به عنوان راهنما در طی برخی از انواع درمان مانند براکی تراپی (پرتودرمانی داخلی) یا کرایوتراپی استفاده شود.
  اشکال جدیدتر TRUS، مانند سونوگرافی داپلر رنگی، ممکن است در برخی موارد مفیدتر باشد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

اسکن MRI با استفاده از امواج رادیویی و آهنرباهای قوی، تصاویر دقیقی از بافت نرم بدن ایجاد می‌کند. اسکن MRI می‌تواند تصویر کاملی از پروستات و نواحی مجاور به پزشکان بدهد. یک ماده حاجب به نام گادولینیوم ممکن است قبل از اسکن به رگ تزریق شود تا جزئیات بهتر دیده شود.

MRI ممکن است در شرایط مختلف استفاده شود:

می‌توان از آن برای انجام بیوپسی پروستات جهت تعیین اینکه آیا مردی که آزمایش غربالگری غیرطبیعی دارد یا با علائمی که ممکن است ناشی از سرطان پروستات باشد، استفاده شود. (نوع MRI که اغلب برای این مورد استفاده می‌شود، معروف به MRI چند پارامتری است.)
اگر بیوپسی پروستات برنامه‌ریزی شده باشد، ممکن است MRI برای تعیین محل و هدف قراردادن مناطقی از پروستات که به احتمال زیاد حاوی سرطان هستند، انجام شود. این اغلب به عنوان بیوپسی ادغامی‌/MRI سونوگرافی انجام می‌شود.
از MRI ​​می‌توان در حین بیوپسی پروستات برای راهنمایی سوزن‌ها به داخل پروستات استفاده کرد.
در صورت یافتن سرطان پروستات، MRI می‌تواند برای تعیین میزان (مرحله) سرطان انجام شود. اسکن MRI می‌تواند نشان دهد که آیا سرطان در خارج از پروستات به وزیکول‌های منی یا سایر ساختارهای مجاور گسترش یافته است یا نه. این می‌تواند در تعیین گزینه‌های درمانی شما بسیار مهم باشد. اما اسکن MRI معمولاً برای سرطان‌های پروستات تازه تشخیص داده شده که به احتمال زیاد بر اساس عوامل دیگر محدود به پروستات می‌شوند، موردنیاز نیست.

برای بهبود دقت MRI، ممکن است یک پروب به نام مارپیچ اندورکتال در داخل راست روده برای اسکن وجود داشته باشد. این ممکن است برای برخی از مردان ناراحت کننده باشد. در صورت نیاز، می‌توانید درخواست کنید تا دارویی به شما بدهند تا احساس خواب آلودگی کنید (آرام بخش).

MRI چند پارامتری: این تکنیک جدیدتر MRI می‌تواند برای تعریف بهتر نواحی احتمالی سرطان در پروستات و همچنین ایده‌ای برای سرعت رشد سرطان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین می‌تواند به شما نشان دهد که آیا سرطان خارج از پروستات رشد کرده یا به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است. برای این آزمایش، یک MRI استاندارد برای بررسی آناتومی پروستات انجام می‌شود، و سپس حداقل یک نوع دیگر از MRI  (مانند تصویربرداری با وزن منتشر شده  DWI، تقویت شده با کنتراست پویا یا طیف سنجی MR ) انجام می‌شود. برای بررسی سایر پارامترهای بافت پروستات انجام شده است. سپس نتایج اسکن‌های مختلف برای کمک به یافتن مناطق غیر طبیعی مقایسه می‌شود.

هنگامی‌که این آزمایش برای کمک به تعیین احتمال ابتلای مرد به سرطان پروستات انجام می‌شود، نتایج معمولاً با استفاده از سیستم گزارش دهی و داده‌های تصویربرداری پروستات یا PI-RADS گزارش می‌شود. در این سیستم، نواحی غیرطبیعی در پروستات در مقیاسی از PI-RADS 1  (بسیار بعید است که از نظر بالینی سرطان قابل توجه باشد) تا PI-RADS 5  (به احتمال زیاد از نظر بالینی دارای سرطان قابل توجه است) طبقه بندی می‌شوند.

بیوپسی پروستات با هدایت ادغام MRI: در این روش، مرد چند روز یا چند هفته قبل از بیوپسی اسکن MRI می‌کند تا به دنبال مناطق غیر طبیعی در پروستات باشد. در طول بیوپسی، TRUS برای مشاهده پروستات استفاده می‌شود و از برنامه رایانه‌ای ویژه‌ای برای ترکیب تصاویر MRI و TRUS بر روی صفحه کامپیوتر استفاده می‌شود. این روش می‌تواند به پزشک کمک کند نمونه‌های بیوپسی را از مناطق مشکوک که در تصاویر دیده می‌شود، دریافت کند.

اسکن استخوان

اگر سرطان پروستات به قسمت‌های دور بدن گسترش یابد، اغلب ابتدا به استخوان‌ها می‌رود. اسکن استخوان می‌تواند نشان دهد که آیا سرطان به استخوان رسیده است یا خیر.
برای این آزمایش، مقدار کمی از مواد رادیواکتیو سطح پایین به شما تزریق می‌شود که در نواحی آسیب دیده استخوان در سراسر بدن قرار می‌گیرد. یک دوربین ویژه رادیواکتیویته را تشخیص داده و تصویری از اسکلت شما ایجاد می‌کند.
اسکن استخوان ممکن است نشان دهنده سرطان در استخوان باشد، اما برای تشخیص دقیق، آزمایش‌های دیگری مانند اشعه ایکس ساده، سی تی اسکن یا MRI یا حتی بیوپسی استخوان مورد نیاز است.

اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)

اسکن PET شبیه اسکن استخوان است، به این دلیل که یک ماده کمی رادیواکتیو (معروف به ردیاب) به خون تزریق می‌شود، که می‌تواند با یک دوربین مخصوص تشخیص داده شود. اما اسکن PET از ردیاب‌های مختلفی استفاده می‌کند که عمدتاً در سلول‌های سرطانی جمع آوری می‌شوند. رایج‌ترین ردیاب برای اسکن PET استاندارد FDG است که نوعی قند است. متأسفانه، این نوع اسکن PET در یافتن سلول‌های سرطانی پروستات در بدن چندان مفید نیست.
با این حال، ردیاب‌های جدیدتر، مانند فلوسیکلوین F18، فلوراید سدیم F18 و کولین C11، در تشخیص سلول‌های سرطانی پروستات بهتر عمل کرده‌اند.
ردیاب‌های جدیدتر، مانند Ga 68 PSMA-11 و ۱۸F-DCFPyl  (همچنین به عنوان piflufolastat F 18 یا Pylarify شناخته می‌شوند)، به آنتی ژن غشای اختصاصی پروستات (PSMA) متصل می‌شوند، پروتئینی که اغلب به مقدار زیاد در سلول‌های سرطانی پروستات یافت می‌شود. به آزمایش‌هایی که از این نوع ردیاب‌ها استفاده می‌کنند گاهی اسکن PSMA PET نامیده می‌شوند.
این نوع جدیدتر از اسکن‌های PET اغلب در صورتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مشخص نباشد سرطان پروستات (دقیقاً در کجا) گسترش یافته است. به‌عنوان مثال، اگر نتایج اسکن استخوان مشخص نباشد، یا اگر مردی پس از درمان اولیه دچار افزایش سطح PSA شود، اما مشخص نباشد که سرطان در کجای بدن است، ممکن است یکی از این آزمایش‌ها انجام شود.
تصاویر اسکن PET به اندازه تصاویر MRI یا سی تی اسکن رایج نیست، اما اغلب می‌تواند مناطق سرطان را در هر نقطه از بدن نشان دهد. برخی از دستگاه‌ها می‌توانند اسکن PET و MRI (PET-MRI) یا سی تی اسکن (PET-CT) را هم‌زمان انجام دهند، که می‌تواند جزئیات بیشتری در مورد مناطقی که در اسکن PET ظاهر می‌شود ارائه دهد.
پزشکان هنوز در حال یادگیری بهترین روش‌های استفاده از این نوع جدیدتر اسکن‌های PET هستند و برخی از آنها ممکن است هنوز در همه مراکز تصویربرداری موجود نباشد.

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)

سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر دقیق و مقطعی از بدن شما استفاده می‌کند. اگر احتمال دارد سرطان بر اساس یافته‌های دیگر محدود به پروستات باشد (نتیجه DRE، سطح PSA و نمره Gleason)، این آزمایش اغلب برای سرطان پروستات تازه تشخیص داده شده مورد نیاز نیست. با این وجود، گاهی اوقات می‌توان به تشخیص اینکه آیا سرطان پروستات در غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است یا خیر، کمک کند. اگر سرطان پروستات شما پس از درمان عود کرده باشد، سی تی اسکن اغلب می‌تواند تشخیص دهد که آیا در حال رشد به اندام‌ها یا ساختارهای دیگر در لگن شما گسترش یافته است یا خیر.
سی تی اسکن به اندازه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای مشاهده خود غده پروستات مفید نیست.

بیوپسی غدد لنفاوی

در بیوپسی غدد لنفاوی، که به عنوان برش غدد لنفاوی یا لنفادنکتومی نیز شناخته می‌شود، یک یا چند غدد لنفاوی برداشته می‌شود تا مشخص شود سلول‌های سرطانی دارند یا خیر. این کار اغلب برای سرطان پروستات انجام نمی‌شود، اما ممکن است برای تشخیص اینکه آیا سرطان از پروستات به غدد لنفاوی مجاور سرایت کرده است استفاده شود.

بیوپسی در حین عمل جراحی برای درمان سرطان پروستات

اگر احتمال گسترش سرطان بسیار بیشتر باشد (بر اساس عواملی مانند سطح PSA بالا یا نمره Gleason بالا)، جراح ممکن است در همان عمل برداشتن پروستات، که به عنوان پروستاتکتومی رادیکال شناخته می‌شود، غدد لنفاوی لگن را نیز بردارد.
سپس غدد لنفاوی و پروستات برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند. نتایج آزمایشگاه معمولاً چند روز پس از جراحی در دسترس است.

بیوپسی غدد لنفاوی به عنوان یک روش جداگانه

بیوپسی غدد لنفاوی به ندرت به عنوان یک روش جداگانه انجام می‌شود. این روش گاهی اوقات هنگامی‌که پروستاتکتومی رادیکال برنامه‌ریزی نشده است (مانند برخی از مردانی که درمان با پرتودرمانی را انتخاب می‌کنند) استفاده می‌شود، اما هنوز مهم است که آیا غدد لنفاوی دارای سرطان هستند یا خیر.

اغلب این کار به عنوان نمونه برداری سوزنی انجام می‌شود. برای انجام این کار، پزشک از یک تصویر (مانند MRI یا سی تی اسکن) برای هدایت یک سوزن بلند و توخالی از طریق پوست در ناحیه زیر شکم و بزرگ شده گره استفاده می‌کند. قبل از وارد کردن سوزن، پوست با بی حسی موضعی بی حس می‌شود تا نمونه بافت کوچکی گرفته شود. سپس نمونه به آزمایشگاه ارسال می‌شود و سلول‌های سرطانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.