امروزه درمان بیماری‌های هماتولوژیک مرتبط با مغز استخوان، سیستم لنفاوی و خون مانند لنفوم، مولتیپل میلوما، لوسمی حاد و مزمن که هم در بزرگسالان و هم در کودکان شایع است از اهمیت حیاتی برخوردار است پیوند مغز استخوان یکی از مهم‌ترین گزینه‌های درمانی سرطان‌های خونی است که میزان درمان آن روز به روز در حال افزایش است. پیوند مغز استخوان که پیوند سلول‌های بنیادی نامیده می‌شود، هم در بزرگسالان و هم در کودکان قابل انجام است.
در این مقاله می خوانید :
پیوند مغز استخوان چیست؟
سلول‌های مسئول تولید خون در بدن انسان سلول‌های بنیادی در مغز استخوان هستند. پیوند سلول‌هایی با این عملکردهای بسیار تخصصی به طور کلی به عنوان پیوند مغز استخوان نامیده می‌شود.
پیوند مغز استخوان چگونه انجام می‌شود؟
مغز استخوان سلول‌های خونی را تولید می‌کند. سلول‌های بنیادی سلول‌های نابالغی هستند که در مغز استخوان یافت می‌شوند و تمام سلول‌های خونی مختلف را تشکیل می‌دهند. از سلول‌های بنیادی خونساز در پیوند مغز و استخوان استفاده می‌شود. سلول‌های بنیادی از طریق دسترسی عروقی به بیمار (گیرنده) منتقل می‌شوند. برای این منظور از دستگاه‌های داخل وریدی به نام کاتتر ورید مرکزی استفاده می‌شود. پس از پیوند، سلول‌های نابالغ شروع به زندگی در مغز استخوان می‌کنند و به انواع سلول‌های خونی بالغ تبدیل می‌شوند، از جمله:
- گلبول‌های قرمز حامل اکسیژن
- پلاکت‌هایی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند
- گلبول‌های سفید خون که به مبارزه با عفونت کمک می‌کنند
با پیوند مغز استخوان، سلول‌های بنیادی آسیب دیده با سلول‌های سالم جایگزین می‌شوند. و به بدن کمک می‌کند تا گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها یا گلبول‌های قرمز خون کافی بسازد تا از عفونت، اختلالات خونریزی یا کم خونی جلوگیری کند.
انواع مختلفی از پیوند سلول‌های بنیادی خون وجود دارد. نوع پیوند بستگی به منبع سلول‌های بنیادی خون دارد. در پیوند مغز استخوان (BMT) از سلول‌های بنیادی خون جمع آوری شده از مغز استخوان استفاده می‌شود پیوند سلول‌های بنیادی خون محیطی (PBSCT) از سلول‌های بنیادی خون جمع آوری شده از جریان خون استفاده می‌کند پیوند خون بند ناف (CBT) از سلول‌های بنیادی خون جمع آوری شده از جفت و بند ناف نوزاد تازه متولد شده استفاده می‌کند.
پیوند مغز استخوان در چه بیماری‌هایی انجام می‌شود؟
پیوند مغز استخوان زمانی انجام می‌شود که مغز بیمار به اندازه کافی سالم نباشد تا به درستی عمل کند. این ممکن است به دلیل عفونت‌های مزمن، بیماری‌های مختلف یا درمان‌های سرطان باشد. پیوند مغز استخوان ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری‌های زیر انجام شود:
- لوسمی حاد
- آدرنولوکودیستروفی
- کم‌خونی آپلاستیک
- سندرم های نارسایی مغز استخوان
- لوسمی مزمن
- هموگلوبینوپاتی‌ها
- لنفوم هوچکین
- کمبودهای ایمنی
- خطاهای متابولیک مادرزادی
- مولتیپل میلوما
- سندرم‌های میلودیسپلاستیک
- نوروبلاستوما
- لنفوم غیر هوچکین
- اختلالات سلول‌های پلاسما
- سندرم POEMS
- آمیلوئیدوز اولیه
- درمان تومورهای عضو جامد مقاوم یا عودکننده
پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ چیست؟
هدف از پیوند اتولوگ اجازه دادن به بهبود هماتولوژیک پس از درمان با دوز بالا است. سلول‌ها قبل از شیمی درمانی از مغز استخوان خود بیمار گرفته می‌شود و پس از درمان سرطان با سلول‌های جدید جایگزین می‌شود. به عبارت دیگر، در برخی موارد از شیمی درمانی شدید یا پرتودرمانی با دوز بالا در درمان سرطان استفاده می‌شود. در واقع، درمان سرطان می‌تواند به سلول‌های بنیادی و سیستم ایمنی بدن ما آسیب برساند. پزشکان اطمینان حاصل می‌کنند که سلول‌های بنیادی خود فرد قبل از شروع درمان سرطان جمع آوری و منجمد می‌شود. این سلول‌های بنیادی که پس از درمان سرطان ذخیره می‌شوند، به فرد بازگردانده می‌شوند.
به این فرآیند بازیابی سلول‌های بنیادی می‌گویند. پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ بیشتر برای درمان بیماری‌هایی مانند لنفوم، تومورهای جامد در کودکان و مولتیپل میلوما در بزرگسالان استفاده می‌شود. در پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ، احتمال رد سلول‌های بنیادی توسط گیرنده و خطر بیماری رد بافت (GVHD) بسیار کم است. بنابراین پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ ایمن‌تر از پیوند آلوژنیک است.
خطرات پیوند مغز استخوان چیست؟
پیوند مغز استخوان (سلول‌های بنیادی) ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا سیستم ایمنی منظم شود و سلول‌های خونی جدید سالم تولید شود. بهبود ایمنی پس از پیوند به متغیرهای زیادی بستگی دارد. به عنوان مثال، بهبود سیستم ایمنی ممکن است تا پنج سال طول بکشد، بسته به منبع سلول‌های بنیادی مورد استفاده، مداخلات سرکوب کننده سیستم ایمنی، مشکلات مختلفی که ایجاد می‌شوند و زیرگروه‌های سلولی که می‌توانند در زمان‌های مختلف بهبود پیدا کنند. بیماران پیوند مغز استخوان در این مدت در معرض خطر عفونت هستند و باید اقدامات احتیاطی را انجام دهند. همچنین کاهش تعداد سلول‌های خونی؛ ممکن است باعث کم خونی، خونریزی زیاد، کبودی و افزایش خطر عفونت شود. برخی از بیماران ممکن است برای مدتی نیاز به تزریق خون داشته باشند.
قبل از پیوند مغز استخوان چه کاری انجام می‌شود؟
فرد برای ارزیابی سلامت و وضعیت کلی خود و اطمینان از آمادگی جسمانی برای پیوند، تحت یک سری آزمایشات و مراحل قرار خواهد گرفت. ارزیابی ممکن است چند روز یا بیشتر طول بکشد. علاوه بر این‌ها، یک جراح یا رادیولوژیست یک لوله نازک بلند (کاتتر داخل وریدی) را در ورید بزرگ قفسه سینه یا گردن شما قرار می‌دهد. کاتتر که اغلب خط مرکزی نامیده می‌شود، در اکثر موارد در طول مدت درمان در محل باقی می‌ماند. تیم پیوند شما از خط مرکزی برای تزریق سلول‌های بنیادی پیوندی، داروها و محصولات خونی به بدن شما استفاده خواهد کرد.
