سرطان کبد: علت و ۱۰ علائم خطرناک آن!

سرطان کبد یک بیماری بدخیم است که در بافت کبد شکل می‌گیرد و می‌تواند نتیجه عواملی مانند مصرف مفرط الکل، عفونت با ویروس‌های HBV، چاقی و مصرف مواد مخدر باشد. این نوع سرطان ممکن است در مراحل ابتدایی بدون علائم آشکار باشد و به تدریج با رشد تومور، علائمی مانند درد در ناحیه کبد، تورم شکم، کاهش وزن، و ضعف عمومی ایجاد کند. تشخیص و درمان زودرس می‌تواند نقش مهمی در افزایش احتمال بهبود بیماری و کاهش مراحل پیشرفته آن داشته باشد، از جمله گزینه‌های درمانی معمول برای سرطان کبد می‌توان به جراحی برداشت تومور، رادیوتراپی و درمان‌های دارویی اشاره کرد.

سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد یا همان کارسینوما کبد، نوعی از سرطان است که در بافت کبد شکل می‌گیرد. کبد یک عضو بزرگ در ناحیه بالایی شکم است و نقش مهمی در عملکرد بدن دارد، از جمله تصفیه خون، تولید صفرا و ذخیره سازی و تجزیه مواد مغذی است. سرطان کبد ممکن است از کبد شروع شود (سرطان‌کبد اولیه) یا از سایر سرطان‌ها به کبد منتقل شود (سرطان‌کبد ثانویه یا عوامل متاستاتیک).

عوامل خطری که می‌توانند باعث بروز سرطان کبد شوند عبارتند از:

• عفونت با ویروس هپاتیت B یا C
• مصرف مزمن الکل
• چاقی یا دیابت
• بیماری‌های کبدی مزمن مانند فیبروز کبدی
• تجمع چربی در کبد (ناشی از بیماری استئاتوهپاتیت)
• مصرف برخی داروها و مواد شیمیایی مضر

علائم و نشانه‌های سرطان کبد ممکن است در مراحل اولیه بی‌علامت باشند، اما با پیشرفت بیماری ممکن است علائمی مانند کاهش وزن، خستگی بیش از حد، تغییر رنگ پوست و مشکلات گوارشی ظاهر شوند. برای تشخیص سرطان کبد از روش‌هایی مانند آزمایشات خونی، تصویربرداری مانند سونوگرافی، (CT) و (MRI) و بیوپسی استفاده می‌شود. درمان سرطان‌کبد به عواملی مانند مرحله سرطان، سلامت عمومی بیمار و شرایط کلیه بستگی دارد. روش‌های درمانی شامل جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی و درمان هدفمند مولکولی (مانند داروهای مهارکننده رشد سرطان) می‌شود. ممکن است در برخی موارد نیاز به ترکیبی از روش‌های درمانی باشد.

سرطان کبد در کودکان

سرطان کبد در کودکان نسبت به بزرگ‌ترها کمتر شایع است، اما می‌تواند به عنوان یک بیماری جدی ظاهر شود. دو نوع اصلی سرطان کبد در کودکان عبارتند از:

• هپاتوبلاستوما (Hepatoblastoma)
• کارسینوما سلول کبدی (Hepatocellular Carcinoma – HCC)

در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم.

هپاتوبلاستوما (Hepatoblastoma)

این نوع سرطان کبد در کودکان به شکلی خاص در ابتدای دوران کودکی یا حتی در دوران نوزادی بروز می‌کند. هپاتوبلاستوما معمولاً به صورت یک تومور در کبد ظاهر می‌شود و در کودکان زیر ۳ سال شایع‌تر است. این نوع سرطان در اغلب موارد به موفقیت درمان می‌شود، به خصوص اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود.

کارسینوما سلول کبدی (Hepatocellular Carcinoma – HCC)

این نوع سرطان‌کبد در کودکان نسبت به هپاتوبلاستوما کمتر شایع است و معمولاً در کودکان ۱۰ سال به بالا و نوجوانان رخ می‌دهد. HCC ممکن است به علت عواملی مانند عفونت با ویروس‌های HBV یا HCV، بیماری‌های کبدی مزمن، یا تاریخچه خانوادگی ایجاد شود.

انواع سرطان کبد

سرطان کبد کارسینوما به عنوان شایع‌ترین نوع سرطان کبد شناخته می‌شود. این نوع سرطان از سلول‌های هپاتوسیت، سلول‌های اصلی کبد، شروع می‌شود و در اکثر موارد ابتدا در بافت کبد تشکیل می‌شود. در مقابل، سایر انواع سرطان کبد مانند کلانژیوکارسینوم داخل کبدی و هپاتوبلاستوما کمتر شایع هستند و از سلول‌های مختلفی در کبد مشتق می‌شوند. این تفاوت در مشتق سلولی بین انواع سرطان کبد، تأثیر متفاوتی بر روی تشخیص و درمان آنها دارد. انواع سرطان کبد عبارت‌اند از:

• کارسینوم سلول‌های کبدی (HCC): شایع‌ترین شکل سرطان‌کبد است. این نوع سرطان در سلول‌های کبدی شروع می‌شود.
• همانژیوسارکوم: نوعی که کمتر دیده شده است. این نوع سرطان در سلول‌های رگ‌های خونی کبد ایجاد می‌شود.
• کلانژیوکارسینوم: بیش‌تر به عنوان سرطان مجاری صفراوی شناخته می‌شوند و در مجاری صفراوی کوچک کبد ایجاد می‌شود. این مجاری، صفرا را به کیسه صفرا می‌رسانند تا به هضم غذا کمک کنند. وقتی سرطان از قسمت مجاری داخل کبد شروع می‌شود، به آن سرطان مجرای صفراوی داخل کبدی می‌گویند. وقتی سرطان از قسمت مجاری خارج از کبد شروع می‌شود، آن را سرطان مجاری صفراوی خارج کبدی می‌نامند.
• آنژیوسارکوم: نوعی سرطان کبد است که از رگ‌های خونی کبد شروع می‌شود. این نوع سرطان بسیار سریع پیشرفت می‌کند، بنابراین به طور معمول در مرحله پیشرفته‌تری تشخیص داده می‌شود.
• هپاتوبلاستوما: یک نوع بسیار نادر از سرطان‌کبد است. تقریباً  در کودکان، به ویژه در کودکان زیر ۴ سال دیده می‌شود.

علائم سرطان کبد

در ابتدا ممکن است علائمی نداشته باشید. با پیشرفت بیماری، علائم و نشانه‌های سرطان‌کبد می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد در شکم یا نزدیک شانه راست
• احساس سیری غیرمعمول بعد از غذا خوردن
• از دست دادن اشتها
• حالت تهوع یا استفراغ
• کاهش وزن بدون تلاش
• تورم در شکم
• تب
• کبودی یا خونریزی غیرمعمول
• زرد شدن پوست و چشم‌ها

علائم متاستاز به محل تشکیل تومورهای جدید بستگی دارد.

درمان سرطان کبد

درمان سرطان‌کبد بستگی به مرحله بیماری، اندازه تومور، موقعیت تومور در کبد، عملکرد کبد و وضعیت عمومی بیمار دارد درمان سرطان کبد ممکن است به صورت ترکیبی از روش‌های مختلف انجام شود و شامل موارد زیر می‌شود:

• هپاتکتومی
• پیوند کبد
• درمان‌های موضعی
• شیمی درمانی
• پرتو درمانی
• درمان هدفمند
• آمبولیزاسیون
• ایمونوتراپی
• در ادامه به بررسی این روش‌های درمانی سرطان کبد پرداخته‌ایم.

هپاتکتومی

هپاتکتومی برای برداشتن بخشی از کبد یا کل کبد انجام می‌شود. این جراحی معمولاً زمانی انجام می‌شود که سرطان فقط در کبد محدود شود. با گذشت زمان، بافت سالم باقی مانده دوباره رشد کرده و قسمت از دست رفته را جایگزین می‌کند.

پیوند کبد

پیوند کبد شامل جایگزینی کل کبد بیمار با یک کبد سالم از یک اهدا کننده مناسب است پیوند فقط درصورتی انجام می‌شود که سرطان به اندام‌های دیگر گسترش نیافته باشد. داروهایی برای جلوگیری از پس زدن پیوند کبد نیز داده می‌شود. 

درمان های موضعی

 شامل استفاده از تزریق گرما یا اتانول برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. این کار توسط بی حسی موضعی انجام می‌شود. با این کار ناحیه بی حس می‌شود تا از احساس درد جلوگیری کنید. این روش می‌تواند به افرادی که مجبور جراحی یا پیوند نیستند، کمک کند.

شیمی درمانی

شیمی درمانی نوع تهاجمی از دارو درمانی است که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. داروها به صورت وریدی یا از طریق ورید تزریق می‌شوند. در بیشتر موارد، شیمی درمانی می‌تواند به عنوان یک درمان سرپایی انجام شود. شیمی درمانی در درمان سرطان‌کبد موثر است، اما بسیاری از افراد در طول درمان عوارض جانبی از جمله استفراغ، کاهش اشتها و لرز را تجربه می‌کنند. شیمی درمانی گاهی خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.

پرتو درمانی

پرتودرمانی شامل استفاده از پرتوهایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. در تابش پرتو، یک دستگاه به نام شتاب دهنده خطی که از اشعه X در دامنه‌ی خاصی از انرژی استفاده می‌کند. تابش به سمت شکم و قفسه سینه است. اشعه داخلی شامل کارگذاری تیوب‌های فلزی، کابل‌ها یا دانه‌هایی است که می‌تواند بدون جراحی درون بدن بیمار قرار گیرد. این اشعه شریان کبدی را از بین می‌برد. رگ خونی که خون را به کبد می‌رساند، این میزان جریان خون به تومور را کاهش می‌دهد. هنگامی که شریان کبدی بسته می‌شود، ورید پورتال همچنان به تغذیه کبد ادامه می‌دهد.

درمان هدفمند

درمان هدفمند شامل استفاده از داروهایی است که برای ضربه زدن به سلول‌های سرطانی در نقاط آسیب پذیر طراحی شده‌اند. آن‌ها رشد تومور را کاهش می‌دهند و به توقف خون رسانی به تومور کمک می‌کنند. سورافنیب (نکساوار) به عنوان درمان هدفمند برای افراد مبتلا به سرطان کبد تأیید شده است. درمان هدفمند می‌تواند برای افرادی که کاندید جراحی کبد یا پیوند کبد نیستند مفید باشد. اما درمان هدفمند می‌تواند عوارض جانبی قابل توجهی داشته باشد.

آمبولیزاسیون

 جراحی‌هایی هستند برای مسدود کردن شریان کبدی انجام می‌شوند پزشک برای این جراحی از اسفنج‌های کوچک یا ذرات دیگر استفاده می‌کند. این‌کار میزان جریان خون به تومور را کاهش می‌دهد.

ایمونوتراپی

ایمونوتراپی یک روش درمانی نوآورانه است که در درمان برخی از حالت‌های سرطان‌کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش به تقویت سیستم ایمنی بدن در مبارزه با سلول‌های سرطانی کمک می‌کند. همچنین ممکن است به داروهایی برای تسکین درد، خستگی و سایر علائم سرطان نیاز داشته باشید.

رژیم غذایی در طول درمان سرطان کبد

خوب غذا خوردن نمی‌تواند سرطان را درمان کند، اما می‌تواند به بدن قدرت مورد نیاز در طول درمان را بدهد. سعی کنید همه این غذا‌ها را بخورید:

• میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ (اسفناج، هویج، کلم بروکلی، فلفل قرمز و غیره)
• پروتئین مرغ، تخم مرغ، ماهی، توفو، لوبیا و لبنیات کم چرب
• چربی های سالم از آووکادو، روغن زیتون و آجیل
• غلات سبوس دار مانند برنج قهوه‌ای و نان سبوس دار

از مصرف شیرینی و غذاهای سرخ شده که مواد مغذی کمی دارند خودداری کنید. همچنین از مصرف الکل خودداری کنید یا آن را محدود کنید زیرا برای کبد مضر است. برای هیدراته شدن بدن خود مقدار زیادی آب بنوشید. علائم این بیماری و برخی از درمان‌های آن گاهی حالت تهوع ایجاد می‌کند، که خوردن را دشوار می‌کند. خوردن چندین وعده غذایی کوچک به جای سه وعده غذایی بزرگ برای سیستم هضم آسان‌تر است. اگر مطمئن نیستید که چه چیزی بخورید یا در غذا خوردن مشکل دارید، با پزشک خود صحبت کنید. همچنین می‌توانید از یک متخصص تغذیه مشاوره بگیرید.

تشخیص سرطان کبد

تشخیص این بیماری با سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی آغاز می‌شود. اگر سابقه سومصرف طولانی مدت الکل یا عفونت مزمن هپاتیت B یا C دارید، حتماً به پزشک خود بگویید. آزمایشات و روش‌های تشخیصی سرطان کبد شامل موارد زیر است:

• آزمایشات عملکرد کبد: با اندازه گیری سطح پروتئین ها، آنزیم‌های کبد و بیلی روبین در خون، به پزشک کمک می‌کند تا سلامت کبد فرد را تعیین کند.
• آلفا فتوپروتئین (AFP):‌ وجود آلفا فتوپروتئین (AFP) در خون نشانه‌ای از سرطان‌کبد است. این پروتئین معمولاً فقط در کبد و کیسه زرده نوزادان قبل از تولد تولید می‌شود. تولید AFP به طور معمول پس از تولد متوقف می‌شود.
• سی تی یا ام آر آی: سی تی یا ام آر آی شکم تصاویر مفصلی از کبد و سایر اندام‌های شکم تولید می‌کند. آن‌ها می‌توانند به پزشک اجازه دهند تا محل در حال رشد تومور را مشخص کند، اندازه آن را تعیین کند و بررسی کند که آیا به سایر اندام‌ها گسترش یافته است.
• بیوپسی کبد: نمونه برداری از کبد شامل برداشتن تکه کوچکی از بافت کبد است. این کار همیشه با استفاده از بیهوشی انجام می‌شود تا از احساس درد در حین عمل جلوگیری کنید.

مرحله‌بندی سرطان کبد

مرحله‌بندی سرطان کبد برای تعیین انتشار و شدت بیماری استفاده می‌شود و به پزشکان کمک می‌کند تا برنامه‌های درمانی مناسب را تعیین کنند مرحله‌بندی سرطان‌کبد معمولاً با استفاده از سیستم‌های مختلفی انجام می‌شود، اما یکی از معمول‌ترین سیستم‌های مرحله‌بندی برای سرطان‌کبد سیستم مرحله‌بندی برکلی (BCLC) است. این سیستم مرحله‌بندی به چهار مرحله اصلی تقسیم می‌شود. مرحله بندی سرطان‌کبد عبارت‌ است از:

• مرحله صفر (Stage 0)
• مرحله A
• مرحله B
• مرحله C

در ادامه به بررسی این مراحل پرداخته‌ایم.

مرحله صفر (Stage 0)

در این مرحله، تومور کبدی به صورت محدود در کبد وجود دارد و به سایر قسمت‌ها منتقل نشده است. این مرحله ممکن است با جراحی قابل درمان باشد.

مرحله A

در این مرحله، تومور کبدی به کبد محدود می‌شود و به سایر قسمت‌ها منتقل نشده است. بیماری قابل مدیریت است و انجام جراحی یا روش‌های درمانی دیگر می‌تواند مؤثر باشد.

مرحله B

در این مرحله، تومور به کبد محدود نشده و به غده‌های لنفاوی‌ یا سایر اعضاء منتقل شده است. درمان‌های مختلفی ممکن است مورد نیاز باشد.

مرحله C

در این مرحله، سرطان کبد به صورت گسترده در کبد و سایر اعضاء انتشار یافته است و معمولاً درمان‌های منحصر به فرد و ترکیبی برای مدیریت علائم استفاده می‌شود.

مرحله‌بندی سرطان ‌بد نه تنها برای تصمیم‌گیری در مورد درمان بلکه همچنین برای تعیین پیش‌بینی بیماری و پیگیری آن بسیار مهم است. پزشک شما بر اساس نتایج آزمون‌های تصویری، آزمایش‌های خونی و ارزیابی جامع شما، مرحله سرطان کبد را تعیین می‌کند و برنامه درمانی مناسب را برای شما ترتیب می‌دهد.

سرطان کبد چگونه گسترش می‌یابد؟

در بیماری سرطان سلول‌های سالم معمولاً از بین می‌روند و سلول‌های سرطانی جایگزین سلول‌های سالم می‌شوند. این سلول‌های سرطانی، رشد و تکثیر پیدا کرده و تومورها را به وجود می‌آورند. رشد بیش از حد سلول‌های غیر طبیعی می‌تواند به بافت مجاور حمله کند. سلول‌های سرطانی با انتقال از طریق رگ‌های لنفاوی یا خونی می‌توانند در سراسر بدن حرکت کنند. در صورت حمله به سایر بافت‌ها یا اندام‌ها، تومورهای جدیدی ایجاد می‌شود. اگر سرطان به بافت یا اندام‌های اطراف حمله کند، “گسترش منطقه‌ای” در نظر گرفته می‌شود. این می‌تواند در مرحله 3C یا مرحله 4A سرطان‌کبد اتفاق بیفتد.

در مرحله 3C، تومور کبدی در حال رشد به عضوی دیگر از جمله کیسه صفرا  نیست. تومور می‌تواند به لایه بیرونی کبد نیز وارد شود. در مرحله 4A، یک یا چند تومور از هر اندازه در کبد وجود دارد. برخی از آن‌ها به رگ‌های خونی یا اندام‌های اطراف رسیده‌اند. که در این حالت سرطان در غدد لنفاوی مجاور نیز یافت می‌شود. سرطانی که به اندام دور مانند کولون یا ریه متاستاز داده باشد، در مرحله 4B در نظر گرفته می‌شود.

چه مدت می‌توانید با سرطان کبد متاستاتیک زندگی کنید؟

این موضوع  به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

1. 1. نوع سرطان
   2. سرطان در چه مرحله‌ای است.
   3. سلامت کلی بدن فرد 
   4. آیا تحت معالجه هستید و چه درمانی را انجام می‌دهید
   5. چقدر به درمان پاسخ می‌دهید

پیشگیری سرطان کبد

پیشگیری از سرطان کبد می‌تواند با اقداماتی از پیش، کاهش عوامل خطر و رعایت سبک زندگی سالم انجام شود. در ادامه، چند راهکار برای پیشگیری از سرطان‌کبد را بررسی کرده‌ایم. مراحل پیشگیری از سرطان‌کبد عبارت‌اند از:

• مقابله با عفونت هپاتیت (HCV)
• مدیریت مصرف الکل
• مقابله با عفونت هپاتیت (HCV)
• کنترل چاقی
• مصرف مواد مخدر
• مشاوره و آزمون‌های مرتبط

در ادامه به بررسی این موارد پرداخته‌ایم. 

واکسیناسیون هپاتیت (HBV)

اگر شما در مناطقی با انتشار ویروس هپاتیت B روبرو هستید، واکسیناسیون هپاتیت B برای جلوگیری از عفونت با این ویروس اهمیت دارد. این واکسن برای کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد نیز مؤثر است.

مدیریت مصرف الکل

مصرف مفرط الکل یکی از عوامل خطر برای سرطان کبد است. ترک الکل، می‌تواند به پیشگیری از سرطان کبد کمک کند.

مقابله با عفونت هپاتیت (HCV)

اگر شما در معرض خطر عفونت هپاتیت C هستید (مانند استفاده از سوزن‌های تزریقی مشترک یا تماس جنسی بی‌محافظت با فرد مبتلا به HCV)، مشاوره و آزمون برای شناسایی و درمان آن می‌تواند مفید باشد.

کنترل چاقی

چاقی و دیابت می‌توانند عوامل خطر برای سرطان‌کبد باشند. حفظ وزن مناسب و تغذیه سالم می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند.

مصرف مواد مخدر

استفاده از مواد مخدر تزریقی باعث افزایش خطر عفونت هپاتیت C و به تبع آن خطر ابتلا به سرطان‌کبد می‌شود. ترک این عادت مهم است.

مشاوره و آزمون‌های مرتبط

اگر شما در گروه‌های خطر قرار دارید یا نگرانی دارید، مشاوره و آزمون‌های منظم توسط پزشک متخصص می‌تواند در شناسایی سریع و درمان مرحله‌ای سرطان‌کبد کمک کند.

در کل، تغییر به سمت یک سبک زندگی سالم و رعایت نکات ایمنی و پیشگیری می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد کمک کند.

تاثیر مصرف الکل بر سرطان کبد

مصرف مفرط و مزمن الکل می‌تواند یکی از عوامل اصلی خطر برای ابتلا به سرطان کبد باشد. مصرف الکل به میزان زیاد برای مدت طولانی می‌تواند به کبد آسیب بزند و عوامل زیادی را که با افزایش خطر سرطان‌کبد مرتبط هستند، فعال کند. تأثیر مصرف الکل بر سرطان‌کبد عبارت است از:

• التهاب کبد
• فیبروز کبد
• تاثیر بر ویروس‌های هپاتیت
• تولید آلدهید